Doktorandi osnovna pokretačka snaga u naučnim istraživanjima

Novoimenovana predsjednica Naučnog odbora Univerziteta Crne Gore prof. dr Irena Orović dobitnik je brojnih nagrada i priznanja na polju naučno-istraživačke djelatnosti. Još kao student višestruko je nagrađivana za studenta generacije, a potom i za naučno-istraživačku djelatnost, da bi je 2012. godine Ministarstvo nauke proglasilo za najuspješniju ženu u nauci. Profesorica Orović dobitnica je i međunarodne nagrade za najbolju doktorsku disertaciju TRIMO 2010 Ljubljana.

Koautorka je pet udžbenika i autorka oko 130 naučnih radova, od čega 50 u vodećim svjetskim časopisima sa SCI liste sa impact faktorom, a recenzent je u mnogobrojnim naučnim časopisima. Bila je rukovodilac Računarskog centra na Elektrotehničkom fakultetu i šef studijskog programa Elektronika, telekomunikacije, računari, a od 2011. do 2015. potpredsjednik i član Savjeta za naučno-istraživačku djelatnost u Crnoj Gori. U prvom intervjuu od naimenovanja za predsjednicu Naučnog odbora profesorica Orović za web portal Univerziteta Crne Gore govori o budućim zadacima Naučnog odbora, značaju nauke za razvoj cjelokupnog društva, važnosti publikovanja u referentnim časopisima. 

UCG: Odnedavno ste predsjednica Naučnog odbora. Šta su Vam prioriteti u radu?

OROVIĆ: Zadatak Naučnog odbora u narednom periodu biće da adekvatano evaluira konkursne prijave, pruži kandidatima odgovarajuću pomoć u cilju pripreme kvalitetne konkursne dokumentacije, te da obezbijedi Senatu efikasnu, blagovremenu, pouzdanu i nepristrasnu informaciju o ispunjenosti pomenutih kriterijuma.

Sadašnji kriterijumi predstavljaju optimum u datim okolnostima. Naime, izuzetno je važno da kriterijumi budu tako odmjereni da su dostižni za nastavnike koji rade u našim uslovima, ali istovremeno da zahtijevaju dosta kreativne energije i rezultata koji će pozitivno uticati na kvalitet nastave i rejting Univerziteta.

Vremenom, kako akademska zajednica sazrijeva i napreduje, biće potrebno definisati finije parametre, odnosno strožije kriterijume, ali i u tom slučaju moramo biti krajnje obazrivi i kroz diskusije i debate predložiti neka nova mjerila koja bi našu akademsku zajednicu još brže pokretala naprijed. Očigledno, ovo je živi proces i zadatak Naučnog odbora je da kroz stalne diskusije i praćenje rezultata naših naučnika omogući da držimo korak sa savremenim naučnim dostignućima, a time obezbijedimo da Crna Gora bude uvaženi član međunarodne zajednice.  

Stoga, u nekoj budućoj iteraciji, treba razmišljati i o činjenici da u okviru iste kategorije postoje časopisi koji su sa veoma različitim impakt faktorima. Takođe, važan faktor je i broj citata za pojedine radove, jer rad koji je više puta citiran vrijedi više nego onaj koji nije citiran uopšte. Očito da je ovo pitanje veoma kompleksno i zahtjevno, jer podrazumijeva preciznu procjenu trenutka kada je akademska zajednica zaista spremna za uvođenje modifikovanih kriterijuma, u protivnom takve akcije mogu biti kontraproduktivne.    

UCG: Govorite o važnosti publikovanja radova u najprestižnijim časopisima. Koliko je kod nas razvijena svijest o tome?

OROVIĆ: Imajući u vidu činjenicu da se među kriterijumima za izbor u akademska zvanja jasno definišu i publikacije u eminentnim naučnim časopisima koji pripadaju vodećim naučnim bazama, možemo reći da među zaposlenima na Univerzitetu Crne Gore definitivno postoji svijest o formalnoj potrebi za publikovanjem ovakvih radova. Međutim, i pored svijesti o značaju publikovanja u najprestižnijim bazama, ne možemo reći da su u potpunosti izjednačene mogućnosti za publikovanje, naročito kada posmatramo širok dijapazon disciplina koje postoje na Univerzitetu Crne Gore. U pojedinim oblastima nauke i istraživanja, na Univerzitetu postoji višedecenijska tradicija publikovanja naučnih rezultata u vodećim časopisima. U drugim oblastima su mogućnosti publikovanja manje, usljed ograničenosti finansija potrebnih za istraživanja, nedostatka mladih kadrova, specifičnosti same oblasti i slično. Međutim, pozitivna činjenica je da se otvaraju brojne mogućnosti kroz partnerski pristup evropskim fondovima, te da u tom smislu treba pomoći svim grupama da se adekvatno umreže i povećaju obim svojih publikacija.      

UCG: Kako ćete, u tom pogledu, podići aktivnost profesora, naučnika i istraživača?

OROVIĆ: Prateći praksu vodećih evropskih i svjetskih univerziteta, jedan od ključnih faktora za podizanje aktivnosti je povećanje broja doktoranada na Univerzitetu Crne Gore. Doktorandi su osnovna pokretačka snaga u naučnim istraživanjima, jer podižu produktivnost i intenziviraju aktivnosti u okviru istraživačkih laboratorija. Povećanje broja doktoranada takođe povećava i konkurenciju, koja je prepoznata kao efikasan stimulans za povećanje aktivnosti pojedinaca. Kod nas nije rijedak slučaj da se profesori samostalno bave istraživanjem ili eventualno da se povezuju sa drugim profesorima, umjesto da svoje znanje i ideje multipliciraju kroz istraživačke zadatke kojima usmjeravaju doktorande. Naravno, treba napomenuti da mogućnost angažovanja doktoranada na Univerzitetu Crne Gore značajno zavisi od izvora finansiranja doktoranada, te bi se u obezbjeđivanju sredstava za doktorande-istraživače trebale uključiti ostale nadležne instance.        

UCG: Na koji način nauka najbolje može biti u službi društva?

OROVIĆ: Razvijajući nauku i forsirajući publikacije u različitim naučnim disciplinama, Univerzitet će omogućiti najmanje to da naša zajednica bude u toku sa ključnim naučnim dostignućima u raznim oblastima, a da u pojedinim i daje svoje značajnije doprinose. To je uslov da Crna Gora bude prepoznat i cijenjen međunarodni faktor, te da postane atraktivna destinacija ne samo za naše građane već i ljude iz razvijenih zemalja. Na ovaj način i Univerzitet će postati mjesto gdje će značajan broj istraživača biti i iz inostranstva. Kao što nivo stručne spreme govori o stepenu obrazovanja pojedinca, tako i naučni rezultati govore o stepenu obrazovanja, odnosno razvoja društva u cjelini. Društva sa razvijenim univerzitetima i naukom, imaju jači „imuni sistem“ i otporniji su na razne ekonomske i društvene lomove, koji su inicirani iznutra ili spolja. Sasvim sigurno da je ovaj proces neodvojiv od povezivanja univerzitetske zajednice sa privredom i da kroz transfer tehnologija treba da bude pokretač razvoja društva. 

Smjernice za lakše odlučivanje Senata

UCG: Šta zahtijeva uloga predsjednika Naučnog odbora?

OROVIĆ: Predsjednik Naučnog odbora ima zadatak da rukovodi Naučnim odborom Senata, te da u saradnji sa članovima Naučnog odbora, za svaku konkursnu prijavu formira mišljenje o ispunjenosti uslova i zadovoljenju kriterijuma za izbor u akademska zvanja. Mišljenje naučnog odbora se dostavlja Senatu u cilju pružanja sažetih informacija koje članovima Senata mogu poslužiti kao smjernice u postupku odlučivanja o izboru u akademsko zvanje. Mišljenje koje potpisuje predsjednik Naučnog odbora tretira pitanje ispunjenosti formalnih uslova blagovremenosti i potpunosti prijave na konkurs za izbor u akademsko zvanje. Kao veoma važan segment, ovo mišljenje sadrži i ocjenu ispunjenosti naučnih, stručnih i pedagoških uslova i kriterijuma za izbor u akademsko zvanje koji su propisani Mjerilima za izbor u akademska zvanja. Odgovornost predsjednika i članova Naučnog odbora je da provjere dostavljenu bibliografiju, naročito u pogledu kategorizacije i kvantitativnog vrednovanja publikacija, te da donesu nepristrasno mišljenje o usklađenosti sa uslovima i kvalitetom doprinosa kandidata.

Jednaki aršini za sve članove akademske zajednice

UCG: Koja pravila se moraju poštovati u donošenju odluka za napredovanja u zvanjima? 

OROVIĆ: Pored pravila definisanih Statutom Univerziteta Crne Gore koja se odnose na blagovremenost i potpunost prijava na konkurs, tu su i Mjerila o uslovima i kriterijumima za izbor u akademska zvanja kojima se definišu kriterijumi za kvalitativno i kvantitativno ocjenjivanje bibliografije. Drugim riječima, kriterijumi definišu minimalne zahtjeve koji moraju biti zadovoljeni za izbor u odgovarajuće akademsko zvanje, a definisan je i način bodovanja pojedinih bibliografskih jedinica. Kao što sam već pomenula, postavljanje dostižnih, ali svakako ne niskih kriterijuma, služi za permanentno podizanje kvaliteta naučnih, stručnih i pedagoških doprinosa u okviru akademske zajednice. Sa druge strane, poštovanje ovih kriterijuma i pravila neophodno je da bi se obezbijedili jednaki aršini za sve članove akademske zajednice, odnosno transparentan i korektan proces evaluacije naučnih, istraživačkih, stručnih i umjetničkih aktivnosti kandidata. Kriterijumi sigurno da ne mogu obuhvatiti sve parametre koji su važni za izbor u zvanje, stoga nije slučajno to da Naučni odbor ne predstavlja zadnju instancu u odlučivanju, već Senat koji kroz eventualnu iscrpnu diskusiju donosi konačnu odluku.