Mobilnom aplikacijom protiv komaraca

Komarci prenosioci i njima prenosive bolesti su rastuća prijetnja Evropi, i to prijetnja čiji je uticaj teško predvidjeti. Najbolji način prevencije i kontrole bolesti je kontrola samih komaraca, što zahtijeva međunarodnu naučnu saradnju. O tome smo razgovarali sa rukovodiocom projekta „Nadzor nad invazivnim i domaćim vrstama komaraca i patogenima koje mogu prenijeti u Crnoj Gori – LOVCEN“ -  dr Igorom Pajovićem, sa Biotehničkog fakulteta Univerziteta Crne Gore

UCG: Koje su potencijalne prijetnje evropskom prostoru kada je riječ o bolestima koje prenose komarci?

PAJOVIĆ: Evropi prvenstveno prijeti pojava novih vektorskih zaraznih bolesti, ali i pojava bolesti koje su bile iskorijenjene sa evropskog kontinenta. Najznačajnije bolesti čiji vektori u Evropi mogu biti komarci su: malarija, žuta groznica, groznica zapadnog Nila, Denga, Čikungunja, Zika groznica i Japanski encefalitis. Pojave epidemije Chikungunye u Emiliji Romanji, Italija; malarije u Grčkoj; autohtone Denge u Francuskoj, Hrvatskoj (Pelješac) i Portugalu, kao i sve brojniji oboljeli od groznice zapadnog Nila, ukazuju na posebnu osjetljivost evropskog područja na vektorske zarazne bolesti. Osnovni izvori problema na cijelom kontinentu su vektorski i ekološki faktori.

UCG: Kako se najbolje mogu prevenitirati potencijalne bolesti koje prenose komarci?

PAJOVIĆ: Najbolji način prevencije i kontrole bolesti je, u stvari, kontrola samih komaraca.  Međutim, za nadzor i kontrolu komaraca potrebno je primijeniti odgovarajuće efikasne, standardizovane, metode i integrisano znanje, kao i podići svijest među akademskom zajednicom, donosiocima odluka i u krajnjem, među najširim slojevima društva u prvom redu o samom problemu, a zatim i o potrebi da se postojeće stanje sanira.

UCG: Na koji način projekat LOVCEN odgovara ovom izazovu koji ste nedavno predstavili javnosti?

PAJOVIĆ: LOVCEN je međunarodni partnerski projekat koji je uključivao saradnju partnerskih organizacija iz Crne Gore, u naučnom smislu,  sa prestižnim centrima u Evropi. Između ostalog, ona je rezultirala time da je Crna Gora danas druga  zemlja Evrope koja je usvojila najmoderniju tehnologiju - korišćenje SIT (tehnika sterilnih insekata) kontrole za invazivne vrste. Uvedeno je u praksu korišćenje mobilne telefonije za nadzor invazivnih i domaćih vrsta komaraca i evaluirani su novi nepesticidni, biorazgradivi materijali za kontrolu larvi komaraca.

UCG: Kako se "pametni" telefoni mogu upotrijebiti za nadzor invazivnih i domaćih komaraca?

PAJOVIĆ: KOMARAC APP i Vector Inspect APP su dvije aplikacije za mobilne telefone koje smo proizveli i koje mogu da se nađu na Google Play Store. Korisnici poslije instaliranja na svoje telefone i po pokretanju aplikacija samo slikaju komarce, osnosno vektore, i šalju sliku. To je sav napor koji treba da ulože. Mi dobijamo sliku sa koordinatama, vremenom i datumom i na osnovu poslatog pokušavamo da determinišemo o kojoj se vrsti radi. Ukoliko je slika lošeg kvaliteta ili se ne vidi sve što nam je potrebno za determinaciju izlazimo na teren, postavljamo klopke za komarce i pokušavamo da ustanovimo o čemu se radi. Svakako, ovu proceduru sprovodimo ukoliko ocijenimo da je u pitanju neka interesantna vrsta, invazivna, vektorska i sl. Po okončanju postupka, rezultat objavljujemo na sajtu http://project-lovcen.me. Opisanim postupkom dolazimo do saznanja o prisustvu vrsta komaraca/vektora na mjestima na kojima, možda, nijesmo imali te podatke a uključujemo u nadzor nad komarcima najširi krug ljudi. Samo da pomenem da je preko Vector Inspect-a moguće ispuniti i upitnik koji nam daje uvid u nivo znanja ispitanika o ovoj problematici i volje da se uključe u rješavanje problema.

UCG: Šta je utvrđeno istraživanjima u okviru projekta kada je riječ o Crnoj Gori?

Konkretni rezultati dobijeni radom na projektu će koristiti različitim djelovima društva, prvenstveno institucijama uključenim u kontrolu komaraca zbog podataka o prisustvu ili odsustvu različitih vrsta komaraca na terenu, građanima jer će ukupni sistem nadzora i kontrole dati poboljšane efekte u suzbijanju vektora, pa sve do državnog nivoa jer će pojedini podaci biti od značaja tokom predpristupnih pregovora o učlanjenju naše zemlje u Evropsku uniju.

Kao najvažnije rezultate možemo izdvojiti saznanja o broju vrsta komaraca kojih u Crnoj Gori ima 38, od kojih su osam vektorske vrste i četiri invazivne. Imajući u vidu da su navedene i vrste koje se nalaze u radovima drugih autora i naši nalazi, sada imamo istorijski niz od 1900. godine do danas, što će biti publikovano na interaktivnoj mapi na našem sajtu, koja će do kraja novembra biti ažurirana.

Urađena sociološka analiza, uz ispitivanje 1597 građana, opština, turističkih operatera i domova zdravlja, dala nam je informacije o spremnosti različitih subjekata da konkretno učestvuju u preporukama politici koje smo dali ministarstvima u cilju unapređenja cijelog sistema nadzora i kontrole vektora.

 Utvrđen je rizik pojave Čikungunje, Denge i Zika virusa u Crnoj Gori kroz eksperiment rađen posljednje tri godine u kontinuitetu. Provjerena je kroz eksperimente efikasnost nepesticidnih mjera SIT i Aquatain kontrole i proizveden finalan proizvod spreman za upotrebu.

Urađeno je modeliranje, odnosno razmatran uticaj klimatskih promjena/devijacija temperature i padavina tokom vegetacionog perioda (April-Septembar) 2001-2030; 2031-2060; 2071-2100, poredeći sa referentnim periodom 1981-2010, i primijenjen MCDA model nastanjenja i širenja Aedes albopictus vrste u skladu sa proračunatim vrijednostima. Utvrđena je jedna invazivna vrsta koja nije od značaja za transmisiju bolesti, ali je od izuzetnog značaja za fitosanitarni sektor Države.

Od 42 mjeseca trajanja projekta, u okviru 376 dana realizovane su 33 mobilnosti u koje su bila uključena 73 naučnika. Organizovali smo 8. Konferenciju Evropske asocijacije za kontrolu komaraca EMCA u martu ove godine u Bečićima.

Uveli smo u nastavu, kroz proces posljednje reakreditacije, nove module posvećene vektorima i vektorskim bolestima tako da naši studenti imaju prohodnost od Bachelor studija do PhD studija na našem Univerzitetu iz oblasti od interesa. 

Ono što je posebno bitno za dalji rad i saradnju sa istraživačima, institucijama i Univerzitetima iz EU, postali smo partneri na svim projektima slične tematike koji su u isto vrijeme realizovani u Evropi, a među njima i sa najvećim svjetskim projektom koji se trenutno realizuje European network for sharing data on the geographic distribution of arthropod vectors, transmitting human and animal disease agents – VectorNet.

UCG: U naučnom smislu, čime je rezultirao projekat LOVCEN?

Projekat LOVCEN je rezultirao napretkom parnerskih organizacija iz Crne Gore u naučnom smislu, inoviranjem njihovih kapaciteta kroz saradnju sa prestižnim centrima u Evropi, razmjenom znanja i iskustava, jačanjem ljudskih i materijalnih potencijala, utemeljenjem strateškog, međunarodnog, naučnoistraživačkog partnerstva na polju nadzora i kontrole komaraca. Ispunjenjem ciljeva projekta doprinijelo se jačanju uloge i boljoj vidljivosti evropskim partnerima institucija iz Crne Gore, kao i pripremom svih partnerskih institucija za Horizon 2020.