Bez znanja i nauke nema ideja i inovacija - intervju sa rektorom Univerziteta Crne Gore prof. dr Danilom Nikolićem

Univerzitet Crne Gore (UCG) je po posljednjem rangiranju na Vebometriks listi najboljih univerziteta u svijetu zauzeo 1.633. poziciju među skoro 6.200 univerziteta. Koliko je to značajno za ovu visokoobrazovnu instituciju i kakve benefite od toga može očekivati naučna zajednica u Crnoj Gori, rekao je u razgovoru za Prosvjetni rad rektor prof. dr Danilo Nikolić. Nikolić: U prethodnoj godini smo sproveli niz sistematskih aktivnosti na povećanju vidljivosti UCG, u skladu sa strateškim opredjeljenjem na jačanju procesa internacionalizacije. Konkretno, usvojili smo Uputstvo za navođenje afilijacije i povećanje vidljivosti UCG, intenzivirali smo aktivnosti na promociji naučnoistraživačkog rada, zatim na linkovanju radova iz naučne baze Univerziteta sa stranicama časopisa na kojima su radovi objavljeni, kao i aktivnosti na otvaranju i ažuriranju google scholar profila zaposlenih. Profili su promijenjeni na novi ucg. ac. me domen, koji je u prethodnoj godini postao i zvanični web domen UCG. Potpisali smo i Berlinsku deklaraciju o otvorenom pristupu nauci, sa ciljem da se naučni i kulturni doprinosi naših naučnika učine dostupnim široj javnosti, kroz otvorene baze elektronskih radova, magistarskih i doktorskih teza i drugog bibliotečkog materijala. Kao rezultat tih aktivnosti, broj naučnih citata na Google Scholar-u se značajno povećao, tako da je krajem 2018. godine iznosio 70.704 citata, što je povećanje od oko 50.000 citata u odnosu na period kada smo započeli intenzivnu kampanju za povećanje vidljivosti Univerziteta. Webometrics je početkom januara ove godine objavio listu najboljih svjetskih Univerziteta u kategoriji broja citata najboljih naučnika na osnovu Google Scholar profila „Transparent ranking: Top Universities by Citations in Top Google Scholar profiles”, na kojoj je UCG rangiran na 1.633. mjestu. Webometrics je takođe, krajem januara objavio i rangiranje prema prisutnosti univerziteta na web-u. U odnosu na prethodno rangiranje u julu 2018. godine, UCG je rangiran na 2.410. poziciji, što predstavlja napredak od 937 mjesta.

PROSVJETNI RAD: Prema kojim kriterijumima se određuje pozicija visokoobrazovne ustanove na toj listi i na šta treba posebno obratiti pažnju na UCG da bi njegova pozicija na Vebometriksu održala, ali i poboljšala?

REKTOR NIKOLIĆ: Cilj ovog rangiranja je povećanje vidljivosti akademskih i istraživačkih institucija na internetu i podsticanje otvorenog pristupa objavljenim naučnim rezultatima. Rangiranje univerziteta na web-u se sprovodi kroz četri kategorije: prisutnost, vidljivost, otvorenost i izvrsnost. Pozicija na kojoj će se naći jedan univerzitet većim dijelom zavisi od obima i kvaliteta dostupnog materijala koje postavlja univerzitet (55%), a nešto manjim od naučnih dostignuća (45%). Kako na navedene Webometrics kategorije direktno utiču veličina (broj studenata i istraživača) i budžet univerziteta smatram da se UCG pozicionirao na visokom mjestu. Svakako, kontinuiranim ulaganjem u kvalitet i razvoj, radićemo na povećanju vidljivosti i boljem pozicioniranju našeg Univerziteta i u narednom periodu.

PROSVJETNI RAD: Globalizacija i tranzicija ka ekonomiji zasnovanoj na znanju postavlja nove zadatke pred obrazovanje svuda u svijetu, pa i kod nas. Kako se UCG suočava sa tim izazovom?

REKTOR NIKOLIĆ: Univerzitet Crne Gore, sa najrazvijenijom edukativnom i naučnoistraživačkom strukturom, kadrovskim resursima, akademskim potencijalom i najbrojnijom studentskom populacijom u državi, snosi dominantnu odgovornost za sprovođenje kompetitivnih studijskih programa, promovisanje naučne izvrsnosti i razvoj crnogorske ekonomije i društva, baziranog na znanju. Dinamika globalizacije i intezitet konkurencije u prvi plan stavljaju zemlje koje svoj rast baziraju na intelektualnom kapitalu, odnosno znanju, nauci, inovativnosti i kreativnosti, stoga je unaprijeđenje kvaliteta i efikasnosti obrazovanja i istraživanja, obezbjeđenje fondova za jačanje institucionalnih i finansijskih kapaciteta visokoobrazovnih ustanova i osavremenjivanje obrazovnih politika, ključni zadatak za sve nas. Radimo na jačanju internacionalizacije i konkurentnosti na evropskom prostoru visokog obrazovanja i istraživanja, konstantno ulažemo u razvoj kadrovskih i infrastrukturnih resursa i poseban akcenat stavljamo na unapređenje sistema vredovanja naučnoistraživačkog rada. Konkretno, prošle godine uložili smo sopstvena sredstva za modernizaciju i digitalizaciju nastavne i istraživačke opreme, intezivirali smo mobilnost nastavnog i naučnog osoblja, odnosno transfer znanja i stručne prakse kroz bilateralne ugovore, dobili smo značajna EU sredstva po osnovu uspješnih međunarodnih projektnih aplikacija, suosnivači smo Rektorskog foruma Jugoistočne Evrope i Zapadnog Balkana koji će se posvetiti promovisanju naučno-istraživačkog potencijala regionalne univerzitetske zajednice, radimo na uspostavljanju prvog naučno-tehnološkog parka sa Ministarstvom nauke u cilju produktivne integracije naučnih, inovativnih, preduzetničkih i privrednih kapaciteta, i dr. Bez znanja i nauke, nema ideja i inovacija, a upravo one predstavljaju strateški resurs i generator održivog rasta vodećih svjetskih privreda.

PROSVJETNI RAD: Više od godinu obavljate funkciju rektora Univerziteta. Koje ste od planiranih ciljeva uspjeli da ostvarite?

REKTOR NIKOLIĆ: Od samog početka mandata rektora intenzivno radimo na jačanju internacionalizacije našeg univerziteta, tj. povećanju vidljivosti i međunarodne konkurentnosti u okviru Evropskog prostora visokog obrazovanja i Evropskog istraživačkog prostora. Potpisali smo nove bilateralne ugovore sa univerzitetima širom Evrope, koji će našim studentima, profesorima i istraživačima otvoriti brojne mogućnosti, kroz realizaciju programa mobilnosti, zajedničke projektne aktivnosti, unapređenje naučne saradnje i inoviranje nastavno-obrazovne prakse. Usvajanjem novih Pravila o međunarodnoj mobilnosti studenata obezbijeđeni su uslovi za mobilnost naših studenata na više od 80 univerziteta iz preko 30 zemalja.
Dali smo veliku podršku u apliciranju naučnoistraživačkih i strukturnih projekata, tako da su prošle godine jedinice univerziteta dobile mnogobrojne projekte iz evropskih fondova, vrijedne preko dva miliona eura. Formirali smo Razvojni fond za podršku realizaciji ovih projekata, a takođe smo izdvojili više od pola miliona eura za nabavku neophodne nastavne/laboratorijske opreme i za adaptaciju objekata. Usvojili smo Pravilnik o saradnji sa naučnom dijasporom, i otpočeli ovu saradnju sa ciljem poboljšanja kapaciteta za obavljanje naučne, stručne, obrazovne i kulturne djelatnosti. Završili smo uspješno proces spoljne evaluacije Univerziteta, u skladu sa preporukama Evropske asocijacije univerziteta (EUA). Na osnovu evaluacije i preporuka EUA, pripremili smo i aktivno radimo na preduzimanju niza mjera i aktivnosti, koje će omogućiti usaglašavanje i dostizanje najvećih evropskih standarda u oblasti visokog obrazovanja. Formirali smo novi Institut – Centar izvrsnosti za istraživanja i inovacije, kao 22. organizacionu jedinicu na našem Univerzitetu, koji je proistekao iz projekta „Centar Izvrsnosti BIO ICT”, podržanog od strane Ministarstva nauke, putem kredita Svjetske banke. U prethodnoj godini smo takođe usaglasili Statut Univerziteta sa Zakonom o visokom obrazovanju i potpisali Ugovor o finansiranju između Univerziteta i Vlade Crne Gore, kako bismo konzistentno i transparentno definisali zakonski i finansijski okvir obaveza i odgovornosti Univerziteta.

PROSVJETNI RAD: Šta slijedi u daljem mandatnom periodu? Najavili ste i izradu strategije razvoja UCG. Šta će biti u njenom fokusu i koliko će ona uistinu doprinijeti razvoju akademske zajednice u Crnoj Gori?

REKTOR NIKOLIĆ: Izrada Strategije razvoja UCG, koja do sada nije postojala, nam je u fokusu angažovanja tokom 2019. godine, kao jedna od najznačajnijih preporuka EUA. Već su formirane radne grupe koje čine dekani i direktori, profesori i saradnici, studenti, alumnisti, naučna dijaspora, kao i predstavnici privrednog i javnog sektora. U izradi strategije ćemo imati i ekspertsku pomoć iz inostranstva, uključujući i značajnu podršku Savjeta Evrope. Ovaj odgovoran posao se bazira na podrobnoj analizi svih aspekata funkcionisanja Univerziteta i njegovim razvojnim potencijalima i treba da rezultira formulisanjem misije, vizije, strateških ciljeva i akcionih planova razvoja Univerziteta. U zavisnosti od rezultata i izvještaja radnih timova, odrediće se dugoročni pravac i prioriteti razvoja Univerziteta u narednom petogodišnjem periodu. Plan je da Strategija bude završena do septembra 2019. godine. Nakon usvajanja Strategije razvoja Univerziteta sa akcionim planom, pristupiće se izradi pratećih dokumenata. To će biti strategija internacionalizacije, strategija zaštite intelektualne svojine sa planom komercijalizacije rezultata istraživanja, strategija razvoja ljudskih resursa za naučna istraživanja, kao i strategije razvoja svih organizacionih jedinica, koje će biti osnov za revidiranje postojećih studijskih programa, pri čemu će se poseban akcenat staviti na akreditaciju programa na engleskom jeziku. Naglasio bih i započete aktivnosti u prethodnoj godini u vezi sa procesom sertifikacije za oblast Akademskog integriteta od strane IRFPA – Instituta pri Univerzitetu u Ženevi. Uskoro očekujemo da budemo prvi Univerzitet u regionu koji će dobiti sertifikat za ovu oblast.

PROSVJETNI RAD: Na koji način će biti poboljšan status zaposlenih na Univerzitetu?

REKTOR NIKOLIĆ: Započeli smo aktivnosti na izradi izmjena Kolektivnog ugovora, kako bismo usaglasili koeficijente rada sa Zakonom o zaradama u javnom sektoru, što bi trebalo da rezultira i povećanjem zarada na Univerzitetu. Naravno, očekujem da će se novim Kolektivnim ugovorom bolje i preciznije prepoznati kvalitet nastavnog rada, radno opterećenje i naučno-istraživački doprinos zaposlenih, odnosno da će se prepoznati kvalitet i shodno tome ostvarivati zarade. Prošle godine smo osnovali Stambeni fond Univerziteta koji raspolaže sa dijelom sredstva prihodovanim od školarina i tržišta. Ovim sredstvima će se u određenoj mjeri rješavati stambene potrebe zaposlenih. Prošle godine je usvojena kratkoročna Strategija Univerziteta za rješavanje stambenih potreba dodjelom novčanih sredstava. Očekujem da će već u prvoj polovini ove godine biti izrađen i usvojen odgovarajući Pravilnik, dok se realizacija konkursa za dodjelu kredita pod povoljnim uslovima očekuje u drugoj polovini godine. Takođe, u drugoj polovini godine očekujem izradu dugoročne Strategije Univerziteta za rješavanje stambenih potreba dodjelom stambenih jedinica.

PROSVJETNI RAD: Kakav je, po Vašem mišljenju, položaj mladih naučnika u Crnoj Gori i na koji način se Univerzitet bori da bi se spriječio odliv mozgova?

REKTOR NIKOLIĆ: Nastojimo da pratimo savremene trendove u visokoškolskom obrazovanju kroz jačanje procesa internacionalizacije, razvoj multidisciplinarnih i kompetititivnih studijskih programa i jačanje kadrovske strukture. Širenje partnerske mreže univerziteta, međunarodni projekti i inicijative, podrška programima mobilnosti akademskog osoblja, angažovanje naučnoistraživačke dijaspore sa renomiranih institucija, su samo neke od brojnih mjera sprovedenih u cilju transfera znanja, iskustva i tehnologija, bolje prepoznatljivosti univerziteta na međunarodnoj sceni, a samim tim i boljih stručnih referenci i profesionalnih opcija za naše profesore i naučnike. Svjesni smo izazova koji stoje pred mladim naučnicima u Crnoj Gori i radimo na preduzimanju konkretnih koraka, kao što su zadržavanje pozicija mladih stručnih saradnika na univerzitetu po povratku sa njihovog usavršavanja u inostranstvu ili pak aktivnosti na definisanju strategije zapošljavanja istraživača i definisanja kriterijuma za njihovo napredovanje u karijeri. Cilj je stvoriti uslove da mladi i talentovani ljudi steknu kvalitetno obrazovanje, međunarodno iskustvo i savremene vještine, ali i da se kreiraju perspektivne prilike da se afirmišu kao naučnici i istraživači u sopstvenoj zemlji.

PROSVJETNI RAD: Još od početka sprovođenja bolonjskog procesa ističe se potreba poboljšanja uslova za rad studenata na fakultetima, otvaranje savremenih laboratorija, čitaonica, biblioteka… Jeste li zadovoljni činjeničnim stanjem i da li planirate još neke aktivnosti u tom smislu?

REKTOR NIKOLIĆ: Ulažemo u razvoj infrastrukture i poboljšanje uslova za rad studenata, u skladu sa mogućnostima. U protekloj godini uložili smo značajna sredstva da se na svakoj univerzitetskoj jedinici obnovi nastavna i istraživačka infrastruktura. U toku je izrada projekta koji za cilj ima digitalizaciju Univerziteta, koji će se omogućiti dalju modernizaciju nastavnog procesa. Pojedine univerzitetske jedinice su iz svojih sredstava ili preko međunarodnih i nacionalnih projekata uspjeli da dodatno obezbijede sredstva za opremanje svojih laboratorija, tako da se iste mogu pohvaliti sa izuzetno dobrim uslovima za nastavni i naučnoistraživački rad. Pored daljeg ulaganja u nastavnu i istraživačku opremu, u ovoj godini očekujemo da sprovedemo tendersku proceduru za sanaciju centralne biblioteke u zgradi Tehničkih fakulteta, za što je urađen glavni projekat.

PROSVJETNI RAD: Planove nije moguće ostvariti bez adekvatne finansijske potpore. Iako se izdvajanja iz državnog budžeta za UCG povećavaju svake godine, jesu li dovoljna za ostvarenje planiranih aktivnosti?

REKTOR NIKOLIĆ: Univerzitet je u 2018. godini finansijski konsolidovan i poslovao je pozitivno. Budžetski prihodi posljednjih nekoliko godina bilježe rast, ali ta sredstva pokrivaju uglavnom osnovno funkcionisanje Univerziteta. Za brži razvoj Univerziteta su neophodna dodatna značajna sredstva. Očekujem da ćemo u narednom periodu manji dio tih sredstava obezbijediti kroz Razvojni fond Univerziteta koji raspolaže sa sredstvima prihodovanim od školarina i tržišta, dok će veći dio biti obezbijeđen kroz naučnoistraživačke i strukturne projekte, te se stoga zaposleni podstiču da konkurišu kod međunarodnih i nacionalnih fondova. Međunarodno pozicioniranje i konkurentnost našeg Univerziteta direktno je povezana sa naučnoistraživačkim rezultatima, a samim time i ulaganjima u ovu oblast. Pred kraj 2018. godine potpisan je Ugovor o finansiranju između Univerziteta i Vlade Crne Gore kojim smo preciznije definisali njegovo finansiranje. Ugovor se temelji na više kriterijuma poput uspješnosti Univerziteta u oblasti obrazovanja, nastave, istraživanja, upravljanja resursima, kao i na značaju koji Univerzitet ima kao ustanova visokog obrazovanja u Crnoj Gori.