Problemi u životnoj sredini: Biogradsko jezero nije presušilo, ali nestaje

Prof. Velibor Spalević sa Studijskog programa za geografiju Univerziteta Crne Gore tvrdi da bi moglo nestati za 120 godina

Biogradsko jezero nije presušilo, ali nestaje

Biogradsko jezero nije presušilo, kako su juče objavili pojedini mediji, ali je činjenica da ,,nestaje“ već godinama od zasipanja sedimentima, erozije zemljišta i hidroloških problema u slivu Biogradske rijeke. Kako je Pobjedi kazao prof. Velibor Spalević sa Studijskog programa za geografiju Univerziteta Crne Gore, problem Biogradskog jezera je otvoren u krugovima nauke već pet decenija. Prema njegovim riječima, ako se mjere ne preduzmu moguće je da jezero potpuno nestane za 120 do 130 godina.

On je kazao da će pitanje klimatskih promjena još više pojačati ovaj problem, jer dolazi do promjene u strukturi intenziteta bujičnih kiša.

Padavine

- Kiše sada kraće traju, a u principu sa istim ukupnim količinama padavina, što pojačava njihov intenzitet, ali i erozivnost područja, količinu produkcije sedimenata. Proračuni su ukazali da je vremenski maksimum, prema sadašnjim uslovima, samo koju godinu iznad vijeka da se jezero u potpunosti ispuni sedimentima - kaže Spalević.

On je objasnio da se dubina jezera sa 12 metara tokom suše spusti vrlo često na šest metara. Ističe da je moguće periodično potpuno isušivanje jezera, sa potpunim gubitkom vode na preko polovinu jezera.

- Biće to učestalije kroz vrijeme, što će značajno uticati na biodiverzitet ovog dragulja prirode Crne Gore - poručuje Spalević.

Entuzijazam

Problem se unazad godinama rješavao parcijalno individualnim inicijativama istraživača koji nastupaju kao entuzijasti.

Među prvima, iz lične komunikacije, kako kaže prof. Velibor Spalević, znam da su to bili prof. dr Vojislav Đeković, sa Šumarskog fakulteta u Beogradu (od nedavno u penziji), koji je sedamdesetih godina prošlog vijeka, zajedno sa prof. dr Stanimirom Kostadinovim, te profesorom Miodragom Zlatićem istraživao ovu problematiku na proučavanom području. Tu su i brojni drugi naši istraživači sa Geološkog instituta, Građevinskog fakulteta, Odsejka za biologiju, Studijskog programa za geografiju, drugih institucija iz zemlje i inostranstva.

Urađeno je nekoliko pojedinačnih inicijativa, a jedna od značajnijih je iz 2002-2003. godine kada je grupa mladih istraživača entuzijasta sa PMF i tadašnjeg Biotehničkog instituta, predvođena profesorima Veliborom Spalevićem i Vladimirom Pešićem, a pod mentorstvom akademika Gordana Karamana, volonterski pripremila Monografiju Biogradska gora.

- Detaljna istaživanja su već tada kvantifikovala kritičnu produkciju sedimenata iz pritoka, a iz rezultata ovih inicijalnih istraživanja moglo se naslutiti koliko su procesi degradacije zemljišta intenzivni, te za koliko vremena će biti totalno zasuto Biogradsko jezero, odnosno proračunati kada će nestati sa lica zemlje – rekao je Spalević

Istakao je da bi se to moglo desiti za 120 do 30 godina. Kao glvni problem je izdvojio podlokavanje otoke Jezerštice, gubljenja vode kroz ponore na dnu jezera, zasipanje sedimentima koje nanose pritoke, a najviše od Biogradske rijeke.

I ove godine, 2. juna 2021. godine, a na poziv Nacionalih parkova, okupio se značajan broj akademskih prvaka iz zemlje i Regiona, iz nekoliko oblasti koji obrađuju ovu problematiku, da izlože svoje nove rezultate, daju smjernice i preporuke.

Na poziv odazvali su se da učestvuju sa plenarnim izlaganjima univerzitetski profesori Velibor Spalevic (nauka o zemljištu, biogeografija, menedžment u životnoj sredini), Milić Čurović (šumarstvo, biogeografija, lovstvo), Vladimir Pesić (ekokologija, biodiverzitet), Radenko Pejović i Nikola Čađenović (Gradjevinski fakultet), svi sa Univerziteta Crne Gore. Na skupu je o “Geomorfoloskim osnovama geokonzervacije Biogradskog jezera” izložio svoje stavove akademik Slobodan Markovic iz Srpske akademije nauka i umjetnosti, te prof. dr Miodrag Zlatić sa Odsjeka erozije Šumarskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, koji je imao izlaganje na temu “Održivo upravljanje prirodnim resursima”. Izlaganje “Klimatsko-meteorološke karakteristike i njihov uticaj na vodostaj Biogradskog jezera” predstavio je Branko Micev iz Zavoda za hidrometeorologiju i seizmologiju. Svi su ponovili da je situacija zabrinjavajuća. Ukazivali su u svojim izlaganjima da su velike razlike između maksimuma i minimuma vodnog ogledala Biogradskog jezera. Čađenović je tada ukazao da su duž jezera uočeni brojni ponori, ali istraživanja sprovedena od 1988. do 1995. nijesu dala dovoljno precizan odgovor o njihovom tačnom broju i pozicijama. Svi naučnici koji su ucestvovati na skupu u svojim izlaganjima dijelom osvijetljavali su žari[te promjena u proučavanoj sredini Biogradske gore, aktuelizujući davno poznatu problematiku kao naučnu temu, diskutujuci sada o ovom problemu kao o savremenom ekoloskom pitanju.

Svojim stavom izdvajao se profesor Prirodno–matematičkog fakulteta Vladimir Pešić koji se posebno se osvrnuo na značaj ekosistema NP Biogradska gora.

-Treba postaviti pitanje da li štitimo jezero kao lokalitet ili želimo da štitimo ekosistem. Moj savjet je da se bude vrlo obazriv prilikom intervencija u prirodi, posebno u nacionalnim parkovima – upozorio je on. Savjetovao je da prirodu treba ostaviti prirodi.

Traženje rješenja

Zbog toga su Nacionalni parkovi okupili u junu ove godine značajan broj naučnika iz zemlje i regiona, iz nekoliko oblasti koji obrađuju ovu problematiku.

- Svi su ponovili da je situacija zabrinjavajuća. Ukazivali su u svojim izlaganjima da su velike razlike između maksimuma i minimuma vodnog ogledala Biogradskog jezera. Ukazano je da su duž jezera uočeni brojni ponori, ali istraživanja sprovedena od 1988. do 1995. nijesu dala dovoljno precizan odgovor o njihovom tačnom broju i pozicijama - kazao je Spalević.

On se pita da či smo u prilici da budemo samo nijemi posmatrač, a pustiti da jezero bude zasuto, „tu na naše oči, za svega jedan vijek i koju godinu preko?“

- Da li da prihvatimo stav konzervativnih ekologa, ostajući po strani i prihvatajući tempo koji priroda nameće, jer njena tajna je strpljenje - pita se Spalević.

Po njegovim riječima, istina je da bi ustezanjem od zaštite primjenom mjera konzervacije zemljišta, sačuvali postojeći biodiverzitet, ali kratkoročno.

- Međutim, mišljenja sam da je ovo rješenje koje zastupaju neke naše kolege kratkoga daha. Biće zaštićeni pojedini oblici života koji obitavaju u sedimentima, njihovom prirodnom staništu. Međutim, ovo su poruke koje ne sagledavaju problem dugoročno, bez poštovanja integralnog upravljanja u slivovima. A šta kada iz faze koja pojačava pronos nanosa stanište sedimenata bude zasušeno zbog potpunog odsustva vode? Kada jezero potpuno bude ispunjeno sedimentima, kada se ispunjavanjem nanosa izgubi vodeni rezervoar - pita se Spalević dodajući da će nestati i to stanište, vrlo brzo neposredno poslije nestanka jezera.

Uticaj na procese

- Na procese treba uticati, poštujući naučne principe, kada se nađemo u momentima hazarda. A ovdje ulazimo, postepeno i sigurno u takvo što. Sve manje je dana pod snijegom u ovom kraju, a sve više kiša. Otuda se pojačava intenzitet bujica. Smanjuje se postepeno dreniranje tokom otapanja snijega. Treba uticati na oticaj iz sliva u gornjim djelovima sliva - kazao je Spalević.

Po njegovim riječima, ideja je da se pripremom travnih smješa, u katunima ispod vrhova Bjelasice, pojača travna vegetacija.

- Brzi oticaj voda nastalih od kiša, poslije sve intenzivnijih padavina, a uzrokovanih usljed evidentnih klimatskih promjena, usporiće gušći travni pokrivač. Pleteri i pregrade, manje terase, napravljeni od prirodnih materijala, a postavljeni u gornjim djelovima sliva presretaće bujice u nastajanju na samom uspostavljanju. Dolaziće do uspora oticaja. Zemljište će usvajati – upijati više vode usljed uspora bujica. Ta voda usporena, a usvojena tada u saturisanom zemljištu na površima koje su u gornjem dijelu sliva, će se u sušnim danima polako drenirati prema jezeru - kaže Spalević dodajući da tada neće biti kolebanja nivoa voda koje sada svjedočimo.

Biotehničke mjere

- Usporima koje bismo uradili biotehničkim mjerama konzervacije zemljišta, te manjim građevinskim intervencijama izgradnje različitih tipova pregrada i pletera u slivu, bujični tokovi bi smanjili mutnoću voda, bila bi manja produkcija sedimenata, manji pronos nanosa. Usporili bismo zasipanje, a produžili vijek trajanja jezera. A i dekada više se broji. Prirodu ćemo i na ovaj način ostaviti prirodi - poručuje Spalević.

On objašnjava da sedimenti kao stanište flore i faune jezera, koje se trenutno nalazi u jezeru, ovim mjerama konzervacije u gornjim djelovima sliva, ne bi bili ugroženi.

- Amortizovali bismo neke procese koji ugoržavaju ovaj prostor. Jezera su najljepša i najizrazitija karakteristika pejzaža. Biogradsko je gorsko oko; u koje posmatrač gledajući ga s proljeća mjeri dubinu sopstvene duše. Nije ga pametno gledati, a pustiti da bude zasuto, tu na naše oči, za svega vijek i koju godinu preko - zaključio je Spalević.

Izvor: Pobjeda