Iz ugla nauke: Savremeni mediji – kreatori komunikacije bez granica

Sa prof. dr Lidijom Vujačić, sa Filozofskog fakulteta Univerziteta Crne Gore, razgovarali smo o učešću na međunarodnoj konferenciji “Novi horizonti i granice komunikacije”,  održanoj u Gorici (Gorizia), u Italiji. Organizator je bio Odsjek za moderne jezike, komunikaciju, obrazovanje i društvo Univerziteta iz Udina u saradnji sa Centrom za odbranu i multifunkcionalnu zastitu Gorice. Prof. dr Lidija Vujačić je izlagala u plenarnoj sesiji  zajedno sa kolegama Faustom Colombom (Università Cattolica del Sacro Cuore), Leopoldinom Fortunati (University of Udine) i Giovanni Boccia Artieri (University of Urbino Carlo Bo) gdje su otvorena brojna pitanja o aktuelnim fenomenima i teorijskim pristupima iz oblasti sociologija komunikacije.

Kako se sagledavaju novi horizonti i granice komunikacije danas?

    Upravo sam se u svom izlaganju osvrnula na društvenu ulogu medija, simbolično ih nazivajući “kreatorima” komunikacije bez granica, što je uostalom i bila jedna od poruka sa konferencije. Naime, masovni mediji zajedno sa visokom tehnologijom civilizacijski usavršavaju ili, bolje reći, olakšavaju svakodnevnicu, relativizujući pritom i vrijeme kao društveni fenomen (čineći ga, što je paradoksalno, i sve “ubrzanijim” kako rastu tehničke mogućnosti za njegovo savladavanje) kao i prostor svodeći ga na irelevantan faktor u komunikaciji (naročito u syber sferi). Tehnološki razvoj je, naime, doveo do snažne društvene transformacije u kojoj simultano, zajedno sa medijima, utiče na koncept aktuelne (post)moderne kulture, suspendujući socijalno na račun tehnološkog, budući da se tehnologija sve više doživljava kao nastavak neurološkog sistema. Tehnološki determinizam čini i naše identitete fluidnim koji se oblikuju na nejasnoj liniji između realnog i virtuelnog. Isto kao što način komunikacije uz pomoć novih medija, naročito interneta, relativizuje kategorije privatnog i javnog sadržaja itd.

Kakva su internacionalna razmišljanja po pitanju uloge komunikacije u sukobima i fenomenu propagande?  

    U sesiji koja se odnosila na pitanje propagande i njenog uticaja na javno mnjenje akcenat je bio na tehnološkoj evoluciji medija i sve intezivnijem prodiranju prapagandističkog materijala uz njihovu pomoć. Fenomenu propagande se pristupilo kroz multidisciplinari pristup, ali i sa fokusom na neke konkretne geopolitičke scenarije tj. konflikte. Naime, savremeni konflikti su često “proizvodi“ medijalizovane stvarnosti. U njima simulakrumi i tzv. post istina postaje jedina realnost. Claudio Melchior, Antonella Pocecco sa Univerziteta iz Udina, zajedno sa profesorom Andreaom Porcarelli sa univerziteta iz Padove i Riccardom Mazzeom, prevodiocem i koautorom više djela sa čuvenim Zigmuntom Baumanom, su problematizovali ove komunikološke i uopšte društvene fenomene i naglasili potrebu za objektivnim, a ne persuazivnim pristupom u informisanju javnosti.

Kakva je pozicija medija po pitanju propagande?

      Zapravo, iako su mediji zasnovani, načelno, na demokratskim principima, predstave u njima pokazuju i legitimizuju moć postojećeg etabliranog poretka i sila tj. interesnih grupa koji stoje iza njega, kao što je i kultura koju proizvode uslovljena logikom industrijske, visokotehnologizovane i, nadasve, konzumerističke dimenzije savremenog društva. Stoga se može reći da mediji propagandistički mogu da djeluju ne samo u smislu pomirenja ili raspirivanja konflikata, već i “ideološki” stvarajući masovni tj. poželjni ukus i indukujući lako razumljivu popularnu simboliku i kulturu spektakla. Isto tako medijska tzv. mehanizovana zabava ne “vaspitava” čovjeka mase da samostalno i kritički promišlja stvarnost i predstave koje mu se nude, već da niveliše svoj ukus onako kako diktira masovna produkcija kao posljedica demokratizovane kulture i kapitalističke privrede. To ujedno znači da tehnokultura i masovni mediji kao njen “proizvod” ili obrnuto (in)direktno utiču, na neki način isto u propagandnom smislu, na formiranje savremene ličnosti. Svojom sveprisutnošću (pre)oblikuju vrijednosni sistem.

Kako mediji utiču na vrijednosni sistem?

Utiču na individualna, odnosno kolektivna interesovanja, pa i koncept znanja, modele ponašanja, izgledanja, sociokulturne modele po kojima se procjenjuje šta je dobro, a šta loše u društvu, šta predstavlja mjerilo (ne)uspjeha itd. Isto tako mediji mogu značajno da utiču na stvaranje/razbijanje predrasuda, kreiranja osjećaja bliskosti ili distance prema tzv. drugima itd. Na izvjestan način, mediji najviše ili, bolje reći, najbrže, usmjeravaju savremenu individuu u orijentacionom, motivacionom i ideacionom smislu. Jasno, mediji modele identifikacije ne nude auditorijumu kroz formu direktne ideološke indokrinacije, već ih (ne)namjerno provlače kroz sferu zabave, potrošnje tj. konzumacije popularnih proizvoda (koji su roba, ali i ideje, stavovi). I u tom smislu su mediji, dakle, izuzetno značajno propagandno “oružje“ i to ne samo u uobičajenom smislu tj. tumačenju ubjeđivačke komunikacije, već i u mnogo širem koje se tiče koncepta naše svakodnevnice i uopšte načina života.

   Kao što je Burdije zapazio prvo je televizija stvorila monopol nad javnim prostorom i preuzela kontrolu nad kulturnom proizvodnjom, definisala politička, ekonomska i svaka druga pitanja, u zavisnosti od sopstvenih, prije svega, ekonomskih interesa. Dok je internet otvorio nove, gotovo nepregledne prostore komunikacije tj. mogućnosti i subverzije, ali jednako i ,,standardizovanja” u načinu ne samo ponašanja, već i razmišljanja. Globalni procesi, generalno, sve više homogenizuju, a sve manje ostavljaju prostora za indivudualno djelovanje.   

Kada ste govorili o društvenoj ulozi medija - "kreatori" komunikacije bez granica, da li ste se osvrnuli na njihovu ulogu u crnogorskoj javnosti? Na šta ste fokusirali svoje izlaganje i koje poruke ste prenijeli.

   Medijski tj. sadržaji koje proizvode i kod nas i globalno sve više “zamjenjuju” stvarni život i događaje u njemu, redefinišu klasični koncept kulture (postaju alternativa za književnost, likovnu umjetnost itd.), relativizuju, pa i destabilizuju mnoge kategorije, poput vremena i prostora, vrste povezanosti tj. stepena bliskosti među ljudima, pitanja svojine, intime itd. Takođe, za korisnike novih medija stvarnost i fikcija postaju toliko prepletene da ih je sve teže razlikovati. Hiperrealnost koja se u medijima kreira mijenja iz korijena stvarni život pa u njoj obitava i virtuelno prijateljstvo, kao i fluidna ljubav o čemu je, između ostalih, pisao Z. Bauman u Fluidnom životu i Fluidnoj ljubavi. Isto kao što nepregledna ponuda informacija, zabave, interakcija, debata itd. otvara prostor za kreiranje novih, paralelnih, i različitih identiteta. Sloboda da se, usljed anonimnosti i dislociranosti bude bilo ko i koliko god je norma postmodernog društva, kao što je i, inače, u njemu sve izmiješano, sve dozvoljeno i sve podložno (poželjnoj) promjeni. Samo je datost, isto po Baumanu, nepostojeća tj. onoliko izvjesna koliko podrazumijeva postojanje stalne transformacije.