Priče o Ekonomskom fakultetu: osam razvojnih faza studijskih programa

Tokom šest decenija trajanja Ekonomski fakultet se u nastavnom procesu prilagođavao promjenama u druš­tvu i okruženju, inovirao nastavne planove i programe u skladu sa potrebama ekonomske nauke i dostignu­ćima u njenom razvoju.

Proces izgradnje nastavnih planova i programa prošao je kroz osam razvojnih faza (1960, 1966, 1974, 1983, 1990, 1995, 2003. i 2017. godine).

Prvi nastavni plan Ekonomskog fakulteta usvojen je 1960. godine. Bio je koncipiran na jedinstvenim osnovama planova ekonomskih fa­kulteta u tadašnjoj SFRJ. Prema ovom nastavnom planu, na I godini studija izučavale su se opštete­orijske discipline, a od II godine je bilo usmjerava­nje na dva smjera: Industrijski i Trgovinski. Najveći broj studenata bio je upisan na smjer Industrije. Prvi nastavni plan omogućavao je stepenastu na­stavu, no tu mogućnost koristio je mali broj stu­denata (uglavnom vanredni studenti).

Drugi nastavni plan donesen je 1966. godine. On je ukinuo usmjerenja pošto su se pokazala necjelishodnim, a zadržao je stepenastu nasta­vu. Nastavne discipline drugačije su raspoređe­ne po godinama, naročito na prve dvije godine studija. Plan je stavio znatno veći naglasak na kvantitativne discipline. Nastava iz stranih jezika ranije je bila fakultativna, a sada su jezici postali obavezni predmeti u I i II godini. Potrebe privrede Crne Gore uslovile su orijentaciju da se od gran­skih ekonomika izvrši izbor ekonomike industrije i ekonomike turizma i ugostiteljstva.

Treći nastavni plan usvojen je krajem 1974. godine. Stepenasta nastava je ukinuta i pono­vo su uvedena usmjerenja: smjer Ekonomija proizvodnje i smjer Ekonomija turizma. Turistič­ki smjer uveden je na zahtjev privrede, a i zbog pružanja mogućnosti svršenim studentima Više pomorske škole u Kotoru (Turistički smjer) da na­stave studije i završe Ekonomski fakultet. Na prve dvije godine studija izučavale su se opšteteorijske discipline, a sa III godinom studija započinjala su usmjerenja.

Četvrti nastavni plan donesen je 1983. godine. Nastao je kao rezultat višegodišnjeg rada Fakul­teta na rješavanju problema profila ekonomskih studija u savremenim uslovima društveno-eko­nomskog razvoja i ekonomske nauke, kao i veo­ma bogate saradnje s naučnim i stručnim usta­novama, profesionalnim asocijacijama i većim radnim organizacijama u Republici Crnoj Gori. Koncept ovog nastavnog plana jeste dvosmjerna nastava koja je predviđala da na I i II godini po­stoje samo zajednički predmeti, a na III i IV godini zajednički i posebni predmeti. Smjerovi studija, nazvani Društvena ekonomija i Poslovna ekono­mija, koncipirani su dovoljno široko za sticanje posebnih znanja, sadržajno su bili prepoznatljivi i dovoljno konkretni da odgovore potrebama za ekonomistima u Crnoj Gori.

Peti nastavni plan nastao je 1990. godine zbog saznanja o potrebi prilagođavanja stalnim pro­mjenama i zahtjevima iz okoline, a naročito zapo­činjanja kreacije budućeg ekonomskog sistema i uvođenja tržišnog principa u poslovno ponaša­nje ekonomskih subjekata, te na tržište ekonom­skih znanja i usluga. Fakultet intenzivno sarađuje sa inostranim fakultetima i organizuje aranžmane odlaska naših studenata i profesora na specijali­stičke boravke u drugim sredinama. Na zahtjev okruženja, prije svega privrednih subjekata, škol­ske 1993/94. godine osnovana je i počela s radom Poslovna škola, koja će školovati kadrove za ope­rativno-izvršne poslove u privredi i vanprivrednim djelatnostima, a prvenstveno iz marketinga, me­nadžmenta, poslovnog jezika, informacionih siste­ma, finansijskog tržišta i platnog prometa i sl. Škola je imala tri odsjeka: Računovodstvo i finansije, Od­sjek za robni promet i Odsjek za preduzetništvo. Obezbjeđivala je sredstva na principu finansiranja.

Prateći promjene koje je izazvao proces tranzicije sistema na tržištu znanja i intelektualnih usluga, uz prisutan trend porasta tražnje za ekonomisti­ma novog profila, na Naučno-nastavnom vijeću Univerziteta Crne Gore, oktobra 1995. godine usvojen je Projekat PMB studija (Preduzetništvo, menadžment, biznis). Nastava po novom progra­mu otpočela je školske 1995/96. godine. Riječ je o konceptu studija koje su okrenute praktičnom shvatanju ekonomije i biznisa, zasnovane na ide­jama crnogorske ekonomske škole. Vrijeme i isku­stvo pokazali su da je uvođenjem PMB režima stu­dija Ekonomski fakultet uspio da privuče najbolje srednjoškolce i učvrsti mjesto lidera na tržištu ob­razovanja u Crnoj Gori.

Teorijski i metodološki principi na kojima je organizovana nastava po PMB režimu studija bili su dobra osnova za primjenu principa Bo­lonjske deklaracije akademske 2003/2004. go­dine. Reformisan je postojeći koncept studija i prilagođen principima Bolonjskog sistema. Pri­mjena sistema European Credit Transfer System (ECTS) studentima je omogućila bolje uslove studiranja i mobilnost u okviru evropskog aka­demskog prostora. U okviru nastavno-obrazov­nog procesa, pored osnovnih četvorogodiš­njih akademskih studija, na našem fakultetu je 1993. godine počeo da radi i primijenjeni stu­dijski program – Poslovna škola. Škola je osno­vana sa ciljem da u okviru dvogodišnjih studija studentima omogući sticanje, prije svega, prak­tičnih znanja za vođenje biznisa. Akademske 2003/2004. koncept studija Poslovne škole pre­točen je u trogodišnje studije Menadžmenta, koje su organizovane u skladu sa principima Bolonjske deklaracije i ECTS režimom studija. Studije Menadžmenta paralelno funkcionišu u Podgorici i Bijelom Polju, gdje su studije po­krenute školske 2005/2006. godine.

Implementacija novog modela studiranja 3 + 2 + 3

Polazeći od principa integrisanog univerziteta i reorganizacije studijskih programa Univerziteta Crne Gore, Ekonomski fakultet je počev od studij­ske 2017/18. godine počeo sa implementacijom novog studijskog programa po modelu 3 + 2 + 3. Novi studijski program je 2017/18. godine počeo da se primjenjuje na osnovnim akademskim i pri­mijenjenim studijama.

Razvoj programa postdiplomskih studija

Ekonomski fakultet posjeduje višedecenijsko iskustvo u organizovanju postdiplomskih studija. Prve postdi­plomske studije počele su 1970. godine, a 1992. godine transformisane su u model Preduzetnička ekonomija, koji je predstavljao odgovor na sve prisutnije zahtjeve crnogorske privrede i društva za specijalističkim kadro­vima u oblasti savremene ekonomije. Od osnivanja, postdiplomske studije Preduzetnička ekonomija organi­zovane su svake druge godine. Globalizacija i stalne promjene u obrazovanju postavili su nove izazove pred sistem visokoškolskog obrazovanja, a time i drugačiju organizaciju postdiplomskih studija. Od 2005. godine Ekonomski fakultet je, prihvatajući Bolonjsku deklaraciju, izmijenio svoje postdiplomske studije u skladu sa evropskim standardima i zahtjevima, pokrećući program jednogodišnjih akademskih magistarskih studija, kao i jednogodišnjih specijalističkih primijenjenih studija. Pokretanjem doktorskih studija tokom 2008. godine Fa­kultet upotpunjuje svoje djelovanje u oblasti visokog obrazovanja u skladu sa principima Bolonjske deklaracije.

Od osnivanja Ekonomskog fakulteta do danas više od 12 hiljada studenata steklo je diplomu osnovnih studija, nešto više od 1.200 diplomu postdiplomskih magistarskih, a njih 763 steklo je diplomu postdiplomskih specijalističkih primije­njenih studija. Ekonomski fakultet je u svojoj bo­gatoj istoriji iznjedrio i 100 doktora nauka.