In memoriam: Akademik Ljubiša Rakić (1931-2022)
U Beogradu je posle kraće bolesti, 14. oktobra 2022, u 92. godini preminuo akademik SANU Ljubiša Rakić, profesor u penziji Medicinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, istaknuti naučni stvaralac i vodeći naučnik u oblasti neuronauka. Rođen je u Sarajevu 1931. godine, gdje je završio osnovnu školu. Gimnaziju, a zatim i Medicinski fakultet završio je u Beogradu 1956. godine, kao jedan od najboljih studenata u svojoj klasi. Na Medicinskom fakultetu u Beogradu prošao je sva zvanja, od asistenta do redovnog profesora za kojeg je izabran 1974. godine, na predmetu Fiziologija i Biohemija. Od 1964. do 1979. godine bio je upravnik Biohemijskog instituta Medicinskog fakulteta, a od 1969. do 1975. godine bio je šef Katedre. U periodu od 1980. do 1984. godine bio je dekan Medicinskog fakulteta u Beogradu, a u periodu 1983-1984. predsjednik Zajednice medicinskih fakulteta SFRJ.
Akademik Ljubiša Rakić je za redovnog člana Srpske akademije nauka i umjetnosti izabran 1983. godine. U SANU je više od 40 godina bio predsjednik međuodjeljenskog Odbora za biomedicinska istraživanja, a funkciju potpresjednika SANU za prirodne nauke obavljao je u periodu 2008-2015. godine.
Akdemik Rakić bio je član većeg broja naučnih društava i akademija, Crnogorske akademije nauka i umjetnosti, Akademije nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, Akademije nauka i umetnosti Kosova, Društva fiziologa, biohemičara, biofizičara, kliničkih neuro-fiziologa Jugoslavije, SLD-a i dr.). Inostarni je član AN SSSR (Ruske akademije nauka), Njujorške akademije nauka, Evro-Azijske akademije nauka, Međunarodne organizacije za istraživanje mozga IBRO, Kraljevskog društva za medicinu London, Međunarodnih društava fiziologa, biohemičara, neuroloških nauka, neurohemičara, biološke psihijatrije i dr.). Počasni je član Svesaveznog društva fiziologa i biohemičara SSSR im. Pavlova i Britanskog društva za izučavanje mozga i ponašanja. Bio je član Naučnog društva Srbije od njenog osnivanja.
Učesnik je oslobodilačkog pokreta Jugoslavije, nosilac je više državnih odlikovanja u SFRJ i najviših naučnih nagrada u Srbiji (sedmojulska nagrada Srbije za 1968. godinu i nagrada AVNOJ-a za 1977. godinu, Orden rada sa zlatnim vencem, Orden bratstva i jedinstva, Medalja za doprinos miru 1994. godine).
Šezdesetih godina dvadesetog vijeka, osnovao je Laboratoriju za neurobiologiju (danas Odelenje za neurobiologuju) u Institutu za biološka istraživanja “dr Siniša Stanković” i Međunarodnu laboratoriju za istraživanje mozga u Kotoru, (1966) pod pokroviteljstvom UNESCO-a i Nacionalnog instituta za zdravlje američke vlade (NIH). Osnovu za početak rada laboratorije predstavljao je projekat „Neurološka osnova ponašanja“ (saradnja Univerziteta u Beogradu i Univerziteta u Kaliforniji – Los Angeles). Rukovodioci te saradnje bili su J. D. French i prof dr. Ljubiša Rakić. Pomenuti projekat se od 1968. godine u potpunosti realizuje u kotorskoj laboratoriji. Preko 100 naučnika iz SAD-a, SSSR-a, Mađarske, Italije, Francuske, Engleske, Njemačke, Sudana i Kanade učestvovalo je u eksperimentalnim istraživanjima u individualnom trajanju od jednog mjeseca do jedne godine.
U okviru ovih laboratorija ostvarena je uspješna međunarodna naučna saradnja sa brojnim laboratorijama u svijetu (SAD, Francuska, Engleska, Italija, Čehoslovačka, i dr.), posebno sa laboratorijama i institutima u Rusiji (Institut biologije razvića AN SSSR, Moskva; Institut evolucione fiziologije i biohemije AN SSSR, Lenjingrad; Institut fiziologije AN SSSR im. Pavlova, Lenjingrad; Institut mozga AMN Rusije, Moskva; Institut Neurokibernetike Državnog univerziteta u Rostovu na Donu; Institut fiziologije Moskovskog instituta im. Sečenova, i dr). Saradnja sa ruskim naučnicima realizovala se najvećim dijelom kroz istraživanja u okviru projekata koji su dio protokola o saradnji AN SSSR-a i Savjeta Akademija nauka i umetnosti SFRJ.
Istraživanja akademika Rakića obuhvataju oblast centralnog nervnog sistema (CNS), koja se ogledaju u izučavanju neurološke osnove ponašanja. Postavljajući u centar izučavanje osnovnih nervnih procesa – razdraženje i inhibiciju – on ih je razmatrao iz aspekta parametara više naučnih disciplina – neurofizioloških, biohemijskih, imunoloških i evolucionih. Objavio je preko 500 naučnih radova, devet monografija, kao i pet univerzitetskih udžbenika. Svi njegovi radovi publikovani su u vidu jedinstvene monografije u 10 tomova 2011. godine. Održao je brojna predavanja po pozivu na međunarodnim skupovima, univerzitetima i naučnim Institutima na prostoru bivše Jugoslavije i širom svijeta.
Akademik Rakić je dao veliki doprinos podizanju međunarodnog ugleda Instituta (Zavoda) za biologiju mora, u koji je često dolazio i boravio. Njegovom zaslugom organizovana je bogata međunarodna saradnja naučnika našeg Instituta sa renomiranim ustanovama za istraživanje mozga u svijetu. Organizovane su mnoge ljetnje škole i studijski boravci. Veliki broj njegovih saradnika su bili ili su i danas profesori na mnogim univerzitetima bivše Jugoslavije, SAD, zemljama bivšeg SSSR, Kanade, Engleske, Njemačke, Italije, Egipta, Albanije, Mađarske. Bio je mentor velikog broja magistarskih teza i doktorskih disertacija.
Prilikom posjete Crnogorskoj akademiji nauka i umjetnosti, u julu ove godine, akademik Rakić zalagao se za nastavak saradnje i uključivanje Instituta za biologiju mora u organizovanje ljetnjih škola i Simpozijuma iz oblasti neuronauka.
Svoje znanje je nesebično prenosio mlađim kolegama, vrlo lako ih uvodio u tajne neuronauka. Bio je naučnik i učitelj otvorenog srca, uvijek nasmijan i spreman da učini nemoguće, a njegova energija i harizma, luč za osvjetljavanje puta nauke i uspjeha.
Ime i djelo Akademika Ljubiše Rakića, biće upisano zlatnim slovima na domaćoj i svjetskoj listi naučnika koji su dali ogroman doprinos razvoju neuronauka.
Vječna mu slava i hvala.
Akademik Ljubiša Rakić, biće sahranjen 18. oktobra u 13.30 sati na Novom groblju u Beogradu.
Dr Aleksandar Joksimović, naučni savjetnik
Univerzitet Crne Gore-Institut za biologiju mora