Institut za biologiju mora UCG – nezaobilazan partner u zaštiti obale Jadrana

Institut za biologiju mora Univerziteta Crne Gore danas je nezaobilazan partner u svim istraživanjima Jadranskog mora i Mediterana.

O učešću u velikom broju projekata, akciji sakupljanja i kategorizaciji otpada na plažama crnogorskog primorja, nelegalnom ribolovu, invazivnim vrstama i međunarodnim projektima koji se bave različitim temama očuvanja priobalnog područja, razgovarali smo sa direktorom Instituta za biologiju mora dr Mirkom Đurovićem.

UCG: Učestvujete u velikom broju međunarodnih projekata. O kojem broju projekata je riječ i šta je formula uspjeha Instituta za biologiju mora Univerziteta Crne Gore, koji je već gotovo šest decenija prepoznat kao respektabilna međunarodna naučna ustanova? 

DIREKTOR ĐUROVIĆ: Institut za biologiju mora Univerziteta Crne Gore ostvaruje svoju osnovnu misiju, proučavanje i zaštitu Jadranskog mora, kroz realizaciju 41 naučnog i stručnog projekta, koji su finansirani kroz nacionalne i međunarodne istraživačke fondove. Kolektiv Instituta trenutno broji 43 zaposlena, od čega se 15 zaposlenih projektno finansiraju. Uspješnom realizacijom brojnih projekata Instituta omogućavaju visoko stručan naučni kadar i veliki broj mladih kolega doktoranata i stručnih saradnika, a formula uspjeha je svakako timski i kreativan naučno-istraživački rad u radnom ambijentu na jednoj o najljepših lokacija Bokokotorskog zaliva. Međunarodnoj prepoznatljivosti Instituta daju pečat naučno osoblje sa svojim originalnim naučni pristupom, visokom povezanosti sa kolegama iz Jadranskog regiona i Mediterana, kolaborativni istraživački projekti, kao i uspješnost u realizaciji međunarodnih projekata.

UCG: Institut je započeo akcije sakupljanja i kategorizacije otpada na plažama crnogorskog primorja kroz projekat Welcome...

DIREKTOR ĐUROVIĆ: Problematikom otpada u moru, na plažama, kategorizacijom i procjenom njegove količine i distribucije na morskom dnu kao i mogućim pravcima rješavanja ovog problema, Institut za biologiju mora se bavi intenzivno od 2013. godine, i to kao prva institucija u Crnoj Gori koja je započela sa istraživanjima i definisanjem naučnih preporuka na temu otpada u moru.

Projekat Welcome finansiran je od strane Evropske unije i to kao nastavak težnji Evropske komisije za sprovođenje hitnih mjera i koraka u cilju ublažavanja ovog sada možemo reći globalnog problema. Iz godine u godinu sve su veći apeli naučnika za hitnu reakciju donosioca odluka da se smanji upotreba prije svega plastike za jednokratnu upotrebu koja predstavlja  najveći procent otpada na plažama i obali.

Plaže su postale mjesta značajne koncentracije otpada iz mora, koji predstavlja sve veću prijetnju živom svijetu mora i priobalja, ekosistemima i diverzitetu. Uz otpad, obalna erozija dodatno je dovela do pogoršanja kvaliteta plaža smanjujući aktivnosti povoljne za turizam i uz negativan društveno-ekonomski uticaj ima negativan uticaj i na kvalitet životne sredine i atraktivnost područja. Čišćenje plaža i formiranje zaštitnih zidova protiv erozije najčešće se vrše mehaničkom opremom koja dodatno doprinosi obalnoj eroziji i veoma često se ove aktivnosti sprovode bez adekvatnog stručnog pristupa, pravnog i institucijalnog okvira.

Stoga je glavni cilj projekta Welcome usmjeren na ponovno korišćenje drvenog otpada u cilju formiranja antierozionih obalnih sistema kroz održiv i ekonomski prihvatljiv pristup. Projekte aktivnosti podrazumijevaju monitoring nekoliko plaža na crnogorskoj obali, sakupljanje otpada i njegovo ponovno korišćenje.

UCG: Šta su pokazali dosadašnji rezultati tokom akcija sakupljanja otpada na plažama? 

DIREKTOR ĐUROVIĆ: Akcije sakupljanja i kategorizacije otpada na plažama pokazale su da na plažama dominatnu kategoriju otpada čini plastika, sa procenutalnim udjelom od 60 do preko 80%, slijede metal, staklo i keramika. Među 10 najdominantnijih vrsta otpada na plažama najveću koncentraciju zauzimaju opušci od cigareta, slijede plastični poklopci, boce, zatvarači i plastična ambalaža.

Važno je naglasiti da nema specifičnih nacionalnih zakonskih propisa ili direktiva koje se odnose na otpad u moru. Naravno, postoje generalni zakonski propisi i podzakonski akti koji se odnose uglavnom na rukovanje otpadom i na lučki otpad.

S obzirom da otpad u moru prevazilazi nacionalne granice, neophodan je koordiniran odgovor kako bi se riješilo pitanje otpada svake zemlje Jadrana i njene primorske zone.

UCG: Nelegalni ribolov je još jedna od tema koja se tretira kroz projekte i radionice Instituta? Kakvo je stanje danas na crnogorskoj obali po ovom pitanju?  

DIREKTOR ĐUROVIĆ: Institut za biologiju mora je kroz Zakon o morskom ribarstvu i marikulturi prepoznat kao naučno odgovorna ustanova za procjenu ribljih resursa u Crnogorskom podmorju. Već 22 godine zajedno sa Ministarstvom poljoprivrede i ruralnog razvoja radimo na unapređenju i modernizaciji ribarske flote u Crnoj Gori, što takođe podrazumijeva i edukaciju i prevenciju devijantih pojava kao što je nelegalni i neregulisani ribolov. Tokom svake godine održavamo veliki broj zajedničkih sastanak i radionica sa udruženjima ribara i marikulturista gdje osim prenosa znanja i novih tehnologija u njihovoj oblastu, ukazujemo na važnost zakonitog obavljanja ribolovne djelatnosti i koje su sve dugoročne posledice nelegalnih ribolovnih aktivnosti. Uporedo sa ovom aktivnošću Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja prije dvije godine oformilo je radnu grupu za suzbijenje nelegalnog ribolova i koordinirane akcije već daju rezultate, tako da prema dostupnim izvještajima sa terena sve je manje neleganih ribolovaca. 

UCG: Institut je prepoznat kao zvanična Institucija koja daje procjenu biomase male plave ribe na Jadranu metodom DEPM, najvažnijeg ekonomskog resursa na Jadranu...

DIREKTOR ĐUROVIĆ: DEPM (Daily Egg Production Method) je metoda razvijena od strane Coastal Fisheries Resources Division of the Southwest Fisheries Center, La Jolla (SWFC, California) krajem sedamdesetih godina prošlog vijeka i od tada se primjenjuje na relativno velikom broju malih pelagičnih vrsta riba. Primjena metode zahtjeva znanje o zonama (kao i granicama) mriješćenja vrste čija se biomasa procjenjuje.

Ova metoda zasniva se na istraživanju ihtioplanktona (ranih razvojnih stadijuma riba) na osnovu čije brojnosti se procjenjuje biomasa adultne populacije koja se mrijesti, i na osnovu čega se mogu dati naučne preporuke o količini raspoloživih resursa i predlozi za održivo upravljanje ribarstvenim resursima. Pored procjene biomase ova metoda daje značajne podatke o karakteristikama i načinu mrijesta, kao i bitnim reproduktivnim parametrima ribljih populacija.

Institut za biologiju mora je u okviru projekta FAO AdriaMed započeo sa intenzivnim procjenama biomase pelagičnih resursa 2006. godine, kao jedina naučna institucija na Jadranu koja korišćenjem DEP metode sprovodi istraživanja procjene biomase pelagičnih resursa na području južnog Jadrana. U okviru pomenutog projekta Institut je bio domaćin brojnim naučnicima iz regiona u cilju obuke, standardizacije metodologije i uvođenja DEP metode u redovne nacionalne programe monitoringa stanja pelagičnih resursa u jadranskim zemljama. Kao rezultat svega, danas je formirana mreža eksperata na cijelom Jadranu koji se bave istom problematikom i sa kojima Institut sarađuje na sličnim projektima u cilju definisanja planova upravljanja koji se temelje na rezultatima naučnih istraživanja i preporuka.

UCG: Kroz projekte, zastupljena je i tematika problema invazivnih vrsta. Sa kojom vrstom se suočava obala Jadranskog mora i na koji način invazivne vrste utiču na tri različite životne sredine: kopno, slatke vode i more?

DIREKTOR ĐUROVIĆ: Jadransko more osim velikog negativnog antropogenig uticaja koji je iz godinu i godinu sve veći, suočava se i sa problemom invaznih vrsta, a najčešće su to ribe, rakovi, puževi ali i među njima ima takođe i dosta onih golim okom nevidljivih vrsta kao što su određene vrste fitoplanktonskih organizama. Sve ove vrste remete uspostavljene prirodne procese i lance ishrane u Jadranskom moru, a posledica su prijve svega klimatskih promjena, povećanja temperature Jadranskog mora, ali i namjernog ili nenamjernog unošenja ovih vrsta u naše moru, najčešće putem velikh brodova i jahti. Nažalost, trenutno mjere koje se preuzimaju za suzbijanje njihovog prisustva u najvećemo broju slučajeva ne daju očekivane rezultate, tako da se upravo pred našim očima odigravaju nevjerovatne ekosistemske projmene u biodiverzitetu Jadrana, za što smo u najvećoj mjeri krivi sami mi. Nadamo se da će prirodni procesi koji vladaju u morskom ekosistemu učiniti da se povrati izgubljena ravnoteža u biodiverzitetu Jadrana, ali to će biti moguće jedino promjenom ponašanje čovjeka prema moru i odgovorniji odnos u sektorima koji utiču na morski ekosistem.

UCG: Ako biste morali da izdvojite neki od projekata Instituta koji bi to bio?

DIREKTOR ĐUROVIĆ: S obzirom da se radi o kapitalnim projektima u Institutu, svakako bih izdvojio dva koja se trenutno realizuju. Prvi je projekat MONTEAQUA koji finansira Kraljevina Norveške i koji podrazumijeva uspostavljanje Centra za zaštitu biodiverziteta Jadrana i u okviru njega prvog javnog akvarijuma u Crnoj Gori. Po prvi put Institut za biologiju mora nakon 57 godina, će otvoriti jedan svoj dio zainteresovanu javnost, čime želimo prije svega da našim najmlađim posjetiocima ukažemo na bogatsvo vrsta Jadranskog mora, način njihovog života i ukažemo na glavne probleme i pravce rješavanja istih u cilju održivosti morskog ekosistema.

Drugi projekat je FOOD4HEALTH koji je počeo nedavno u okviru Interreg CBC programa Italija, Crna Gora Albanija, u okviru koga se planira nadogradnja Instituta za biologiju mora i otvaranje eksperimentalne laboratorije za uzgoj mlađi kamenica i drugih vrsta školjkaša čime dajemo doprinos u dijelu povezivanja sektora nauke i privrede (u ovom slučaju marikulture), gdje će glavni cilj biti višestruko povećanje proizvodnje kamenice i drugih cijenjenih vrsta školjaka, čime želimo povećati prihode samih uzgajivača a i konačnom i prihode države kroz razne dažbine.

http://www.radiokotor.info/radio/index.php/78-lokalne-vijesti/25831-uk68zil-7l-9-74r