Priče iz podmorja: Podmornica Fresnel Q65
Progonjena od strane neprijateljskih brodova i aviona, u zimu 1915. godine, u plićaku ispred južnog kraka Ade Bojane, nasukala se francuska podmornica Fresnel. Uticaj dinamičnog okruženja, sedimenta ušća rijeke Bojane i nanosa pijeska morskom strujom, poslao je podmornicu Fresnel na poslednji zaron ispod morskog dna. Podmornicu su nestišljive sile prirode ponovo izronile poslije više decenija. Podsjećajući na njeno postojanje pružile su nam mogućnost da se divimo očuvanoj, stotinu godina staroj mornaričkoj tehnologiji.
Podmornica Fresnel Q65, pripadala je Laubeuf tipu I Pluviose klasi koja je razvijana za francusku vojsku prije Prvog svjetskog rata. Nazvana po Augustinu Frenelu (fra. Augustin Fresnel), opremljena parnim motorima za pogon na površini i električnim motorima za pogon pod vodom, porinuta je 1908. godine. Bila je duga 51 metar i široka 5 metara, naoružana sa osam torpeda, dva unutrašnja i šest spoljašnjih, promjera 450 milimetara. Jedan par torpeda je bio okrenut ka krmi, drugi ka pramcu, dok je par torpeda montiran na pramcu sa po jedne strane. Na početku Prvog svjetskog rata podmorinica je bila dio francuske Mediteranske flote. Imala je zadatak da na Jadranu blokira austrougarske luke.
U proljeće 1915. godine podmornica Fresnel je pokušala napad na Luku Kotor. Uspjela je da uđe u zaliv i bezuspješno pokuša da pronađe ciljeve. Kasnije, 5. decembra iste godine, učestvujući u blokadi Kotora, otkrili su je austrijski brodovi i avioni. Gonjena, u povlačenju se nasukala u plićaku ušća Bojane. Posada ju je odmah napustila. Komandant podmornice, drugi oficir i 26 podmorničara su odmah zarobljeni. Razarač Warasdiner ju je granatiranjem potpuno onesposobio za upotrebu pri čemu je život izgubio podoficir električar Augustin Dukarm. Njegovo tijelo nikada nije pronađeno, te time podmornica Fresnel ima status ratnog groba.
Institucionalna nezainteresovanost za lociranje i identifikovanje podvodne kulturne baštine dovela je da se ovaj, u literaturi poznat lokalitet, ponovo „otkrije“ i javnosti pogrešno interpretira kao ratni brod. Atraktivnost lokaliteta kome je decenijska prekrivenost pijeskom savršeno očuvala drvenu oplatu i naoružanje, je neprocjenjiva. Prednost njegove male dubine i lake dostupnosti otvara mogućnost devastacije, što je prepoznato od strane Uprave za zaštitu kulturnih dobara koja je prihvatila inicijativu za pravnu zaštitu. Neophodnost je da se vrijednost podmornice Fresnel uzme u obzir pri izradi prostornog menadžmenta plana priobalnog područija Ade Bojane, izloženog snažnoj eroziji, kako bi se kroz inovativne solucije omogućilo korišćenje edukativnih, kulturnih i turističkih potenicijala ovog jedinstvenog lokaliteta podvodne kulturne baštine.
Tekst: Darko Kovačević, stručni saradnik za podvodnu kulturnu baštinu