ODRŽAVANJE VINOGRADA

U životnom ciklusu razvića svakog čokota u jednom vinogradu, period rodnosti traje 25-40 godina, zavisno od uslova sredine, bioloških osobina poje­dinih sorti i primijenjene ampelotehnike.

Prvi rod se dobija u drugoj, trećoj ili četvrtoj godini uzrasta vinove loze. Rodnost se iz godine u godinu povećava u periodu od 4. do 6. godine. To je period rastuće rodnosti. Zatim se u narednih 25-30 godina redovno postižu visoki i ujednačeni prinosi grožđa, kao i dobar kvalitet grožđa. To je period pune rodnosti, u kome prinosi variraju za oko 20 %, u zavisnosti od vremenskih uslova u pojedinim godinama. Poslije toga, usled starenja biljaka dolazi do slabljenja njihovog vegetativnog potencijala, opadanja rodnosti i kvaliteta grožđa. Nastupa period starenja i opadajuće rodnosti zasada, u kome dolazi do odumiranja čokota i proređivanja zasada.

 Kada broj praznih mjesta iznosi preko 40 %, proizvodnja grožđa postaje nerentabilna i pristupa se krčenju starog zasada. Cilj vinogradara je da se, primjenom odgovarajuće tehnolo­gije gajenja, što više produži period pune i redovne rodnosti vi­nograda.

Proizvodnja grožđa se ubraja u veoma intenzivne grane poljo­privrede. U toku godine angažuje se veliki broj radnika, mehani­zacije i sredstava u cilju dobre njege zasada. Svi radovi, koji se u toku jedne godine obavljaju u vinogradu, čine kompleks ampelotehničkih mjera. One se dijele na agrotehničke mjere (posredne), koje se sprovode na zemljištu i fitotehničke (ampelotehničke) mjere (neposredne), koje se izvode direktno na čokotima loze. U agrotehničke mere spadaju: obrada zemljišta i uništavanje korova, đubrenje i navodnjavanje vinograda. U fitotehničke mjere spadaju: rezidba, vezivanje stabla i lastara, folijarno prihranji­vanje, zaštita od bolesti i štetočina i berba grožđa. Način i vrijeme obavljanja pojedinih mjera zavisi od sorte, uslova sredine i načina gajenja loze.

Održavanje zemljišta u vinogradu

Obrada zemljišta u vinogradu ima za cilj: obrazovanje i održavanje povoljne fizičke strukture, obezbeđenje i održavanje povoljnog toplotnog, vazdušnog i vodnog režima, upijanje i konzervaciju potrebne količine vlage, povećanje plodnosti zemljišta, povećanje sadržaja lako pristupačnih hranljivih materija, suzbijanje korova, suzbijanje štetočina, ublažavanje napada bolesti, ublažavanje erozivnih procesa, zagrtanje ukoliko lozi prijeti opasnost od izmrzavanja, olakšano izvođenje mjera kao što su: zalivanje, zaštita od bolesti i štetočina, sjetva i zaoravanje trava za zelenišno đubrenje, efikasna primjena raznih vidova mehanizacije, i dr.

Pošto se glavna masa korjenovog sistema nalazi u nešto dubljem sloju zemljišta, to se obrada i održavanje zemljišta moraju prilagoditi potrebama korjenovog sistema vinove loze. U zavisnosti od agroekoloških i drugih uslova najviše su u primjeni tri sistema održavanja zemljišta i to:

1. Sistem stalne (redovne) obrade zemljišta - Zemljište se održava u rastresitom stanju koji se inače u ratarstvu naziva "crni ugar". Ovo je najrasprostranjeniji sistem održavanja zemljišta u vinogradarstvu. Da bi se to postiglo, poslije izvršene rezidbe, prvo se mora ukloniti rezidbom odbačena loza, jer bi ona predstavljala glavnu smetnju za održavanje zemljišta ovim sistemom. Odstranjivanje loze rezidbom odbačene vrši se na dva načina i to:

- Sakupljanjem i iznošenjem loze van vinograda. To se čini ručno, zaprežnom vučom ili pomoću specijalnih mašina sakupljača.

- Usitnjavanjem, mljevenjem i zaoravanjem odbačene loze. Ukoliko se izvrši mljevenje, onda se u takvom slučaju samljevena loza zaore, ili se koristi i kao malč.

U našim agro-ekološkim uslovima razlikuju se dva vremenska perioda stalne obrade i održavanja zemljišta i to: u periodu vege­tacije, i u periodu mirovanja vinove loze.

U periodu vegetacije primjenjuje se plitka obrada, koja se izvodi najviše na dubinu do 10 cm. Ukoliko bi se u periodu vegetacije vršila dublja obrada, lako bi moglo doći do oštećenja žila, što bi se veoma negativno odrazilo na porast, razvoj i plodonošenje vinove loze.

U periodu mirovanja vinove loze primenjuje se duboka obrada zemljišta. Pri tome postoji redovna duboka obrada koja se izvodi na dubini od 20-30 cm i to na cijeloj površini, kao i povremena duboka obrada koja se izvodi periodično na dubinu od 40-70 cm.

Obrada (održavanje) zemljišta u periodu vegetacije - U periodu vegetacije primjenjuje se plitka obrada zemljišta, od­nosno prolećno-ljetnja obrada zemljišta. Plitka obrada zemljišta se u praksi najčešće naziva prolećno-letnja kultivacija zemljišta, a češće i prašenje ili freziranje zemljišta. Primjenjuje se u vinogradu kada se na površini zemljišta pojavi korov ili pokorica.

Cilj proljećne i ljetnje kultivacije, odnosno prašenja je održavanje površine zemljišta u rastresitom stanju, da se sačuva struktura zem­ljišta, da se sačuva vlaga i vlažnost zemljišta, da se potpomogne provjetravanje zemljišta, da se poveća količina hranijivih materija, da se suzbiju korovi i dr.

Dubina prašenja. Prašenjem se obraduje samo površinski sloj do dubine 5-10 cm. Suviše duboko prašenje može biti štetno, jer se time mogu oštetiti ili uništiti žile koje se nalaze bliže površini zemjišta. Kao posledica toga nastao bi poremećaj između usisavanja vode i transpuracije, pa bi zbog toga moglo veoma brzo doći do sušenja čokota.

Vrijeme i broj prašenja. Polazeći od fenološkog razvoja vinove loze, neophodno je izvršiti najmanje tri prašenja i to: prvo prašenje prije cvjetanja vinove loze,  drugo prašenje poslije cvjetanja vinove loze, i  treće prašenje pred šarak grožđa.

U vinogradarskim područjima gdje postoje povoljni uslovi za raz­voj korovskih biljaka i stvaranje pokorice, nijesu dovoljna samo tri prašenja, već se ovaj broj mora povećati. U takvim uslovima broj prašenja zavisiće od brzine nicanja korova, kao i od stanja površin­skog sloja zemljišta. Zbog toga se u nekim područjima, prašenje obavlja 4-5 puta, dok u nekim čak i 6-7 puta, pa i više.

Međutim, sa prašenjem zemljišta se mora obavezno prekinuti pred šarak grožđa.

U pogledu vremena prašenja treba znati da se ono mora izvršiti pravovremeno, jer se inače može veoma štetno odraziti na razvoj vinove loze. Od neblagovremenog prašenja mogu nastati negativne posledice u sledećim slučajevima:

- Ako se prašenje vrši u vrijeme pojave poznih prolećnih mrazeva. Poslije prašenja se pojačava zračenje i isparavanje vlage iz zem­ljišta. Pri tome dolazi do vezivanja toplote. Zbog toga se vazduh u prizemnom dijelu više ohladi i time se još u većoj mjeri pojačava opasnost od izmrzavanja zelenih delova loze.

- Ako se prašenje izvodi u vrijeme cvjetanja vinove loze. Onda nastaju poremećaji u oplodnji, što može imati veliki uticaj na pravilnost odvijanja cijele faze oplođavanja. Kao posledica toga, može nastati rehuljavost kod grožđa, čime se snižava kvalitet stonog grožđa, a u krajnjem slučaju smanjuje se prinos grožđa kako kod stonih, tako i kod vinskih sorti.

- Ako se prašenje obavlja u vrijeme jakih letnjih žega. Tada mogu nastati ožegotine kako na grožđu tako i na lišću, što će se docnije negativno odraziti kako na kvalitet grožđa tako i na vegetativni potencijal čokota.

- Ako je zemljište vlažno. Ukoliko se to tada učini, stvoriće se nepropustljivi sloj ispod dubine prašenja. Poremetiće se i struk­tura zemljišta. Pri tome se mogu pojaviti i druge negativne posle­dice vezane za biološko, hemijsko i fizičko stanje zemljišta.

Načini prašenja zemljišta. Prašenje zemljišta se kod guste sadnje vinograda (1x1 m) obavlja motikom, ručno. Kod širih međuredmh rastojanja sa naslonom u špalirima, ili bez naslona u vinogradu, koriste se plugovi kultivatori, i druga oruđa koja obrađuju zemljište između redova špalira. Međutim, u redu špalira, odnosno ispod čokota, zemljište se obrađuje motikom ručno, ili pomoću specijalnih kultivatora tipa dekavejoneza. Primenjuju se i univer­zalni plugovi koji u jednom prohodu obavljaju obradu zemljišta između redova špalira i u redu špalira. Pri manjini međurednim rastojanjima se koriste i motokultivatori.

Obrada i održavanje zemljišta u fazi mirovanja vinove loze (duboka obrada) - U sklopu duboke obrade zemljišta primjenjuju se mjere kao što su: jesenja duboka obrada, zagrtanje čokota, odgrtanje čokota, prolećna duboka obrada i podrivanje zemljišta. Ciljevi duboke obrade zemljišta su: popravka fizičkih, hemijskih i bioloških svojstava zemljišta, popravka vodno-vazdušnog režima zemljišta, sakupljanje i  konzervacija  zimske  vlage,   uništavanje   korova,   uništavanje štetočina, i dr,

Duboka jesenja obrada zemljišta. Sa dubokom jesenjom obra­dom zemljišta se počinje čim lišće potpuno požuti ili pocrveni, odnosno kada prestane kretanje sokova u čokotu. Primjenjuje se kao redovna i obavezna mjera. Najveći učinak se postiže ako se obavi prije pojave zimskih mrazeva, kao i prije pojave poznih jesenjih kiša. U zasadima u kojima je moguća upotreba mehanizacije, duboko oranje se izvodi raznim vrstama plugova. U uskorednim vi­nogradima, kao i u vinogradima sa velikom gustinom sađenja, umjesto oranja plugom i traktorskom vučom, primjenjuju se duboko kopanje motikom, ručno.

Dubina jesenje obrade zemljišta zavisi od mnogih činilaca među kojima su najvažniji sledeći: stanje vinograda, zemljišni i klimatski uslovi, agrotehničke mjere koje se primjenjuju radi popravke fizičkih, hemijskih i bioloških osobina zemljišta i dr. Ukoliko se vinograd nalazi u suvljem podneblju i na suvljem zemljištu, korjenov sistem se razvija na većoj dubini. U takvim krajevima dubljom obradom zemljišta obezbeđuje se nakupljanje i konzervisanje veće količine vode. U tom slučaju vinograd bolje podnosi ljeti sušu, bolje i efikasnije se uništava korov, brže se stvara mrvičasti sloj zemljišta koje postaje stabilnije i manje podložno eroziji, i dr. U krajevima gdje ima više vlage, gdje je klima hladnija, žile se ne razvijaju na većoj dubini, već više u površinskom dijelu zemljišta. Stoga je u sjevernijim vinogradarskim područjima dubina jesenje obrade zemljišta manja nego u južnijim i suvljim područjima. Zbog toga se u sjevernijim vinogradarskim područjima dubina jesenje obrade zemljišta kreće od 15 do 20 cm, dok u južnijim i suvljim područjima ona iznosi 25 do 30 cm.

Zagrtanje čokota. Bez obzira na starost zasada i način gajenja vinove loze zagrtanje prizemnih delova čokota mora se obavezno izvoditi u područjima gdje postoji opasnost od izmrzavanja loze zimi, odnosno gdje u toku zime temperatura pada ispod - 15 ^oC (u našim vnogradarskim područjima ovo je izuzetno rijetka pojava i to samo u nekim područjima).

Sorte vinove loze ispoljavaju veću ili manju osjetljivost na zimske mrazeve i u odnosu na ovu otpornost mogu se podijeliti, uslovno, u 3 grupe:       
           1. Sorte koje izmrzavaju od -15°C do -18°C (Blatina, Kratošija, Vranac, Prokupac, Začinak, Smederevka, Plovdina, Slankamenka bela, Kraljica vinograda, Kardinal, Afus ali, Razaklija i Muskat Italija.     
          2. Sorte koje izmrzavaju od -20°C do -24°C (Frankovka, Game bojadiser, Žilavka, Župljanka, Julski muskat, Šasla, Muskat hamburg, Beogratska rana, Demir kapija, Gročanka i Beogratska besjemena).      
          3. Sorte koje izmrzavaju niže od -24°C (Burgundac crni, Game, Kaberne sovinjon, Kaberne fran, Merlo, Burgundac bijeli, Burgundac sivi, Muskat otonel, Rizling italijanski, Rizling rajnski, Semijon, Sovinjon bijeli, Traminac, Šardone).

Čokoti sa niskim stablom do 30 cm visine zagrću se motikom ili plugom. Sloj zemlje treba da bude takav da se u slučaju kratke rezidbe pokrije najmanje 6 okaca na lastarima. Ako se primenjuje duga, odnosno mješovita rezidba, onda se moraju pokriti lastari koji će se na proleće orezivati na luk. Takvi lastari, da bi se mogli pokriti (zagrnuti), prvo se polože na zemlju pa se zatim sitnom zemljom pokriju.

Čokotima sa srednje visokim i visokim stablom (30-50, 100 i više cm) zagrće se prizemni dio čokota i to samo kondiri koji su ostavljeni za zamjenu. Pri širokorednom rastojanju u vinogradu zagrtanje se obavlja specijalnim plugom zagrtačem.

 Zagrtanje se može počeli odmah po završenoj jesenjoj berbi grožđa i obavljati sve do pojave jačih zimskih mrazeva. Zagrtanjem se vinograd ne obezbjeđuje samo od izmrzavanja, već mu se ovom mjerom pružaju i brojne druge koristi. Tako, na primjer, zagrtanje ima isto dejstvo kao i jesenje duboko kopanje. Zagrnut vinograd bolje zadržava vlagu i snijeg, dublji slojevi zemljišta se jače izlažu uticaju mraza, pa se tako bolje sitni, postaje više sunđerasto, lakše upija vlagu i bolje zadržava zimsku vlagu koja je inače od velikog značaja u letnjim sušnim mjesecima. Osim toga, zagrtanje predstavlja i jednu od najefikasnijih mjera u borbi protiv opasnih korova koji se razvijaju u neposrednoj blizini čokota, kao i protiv opasnih štetnih insekata koji žive u zemljištu i to u neposrednoj blizini čokota.

Odgrtanje čokata. Odgrtanje čokota (vinograda) počinje kada se zemljište ocijedi, slegne i prosuši od zimske vlage. Ono se mora završiti najkasnije do kretanja okaca. Suviše rano odgrtanje može biti štetno naročito ako još nije prošla opasnost od zimskih mrazeva. Pozno odgrtanje takođe može biti štetno, jer usled povećanja tem­perature, okca počinju sa razvojem pa se prilikom odgrtanja lako mogu povrijediti ili očeniti.

Prilikom odgrtanja zemlja se mora izvući ispod spojnog mjesta čokota, kako bi se time stvorili uslovi za lako otklanjanje izbilih površinskih žila i brandusa. Odgrtanje se vrši motikom ili plugom odgrtačem.

Proljećna duboka obrada zemljišta. Obavezna mjera koja se vrši u svim zasadima vinove loze. Ova obrada se obavlja poslije rezidbe vinove loze, izvlačenja loze rezidbom odbačene, kao i poslije završetka remonta i učvršćivanja naslona u špalirskim zasadima vinove loze. U toku izvođenja ovih mjera zemljište se ugazi pa je stoga ova mjera neophodna. Ukoliko se to ne bi učinilo, usled povećane temperature u proljeće stvorila bi se debela pokorica, koja bi zatim ispucala, te bi nastalo naglo gubljenje zimske vlage koja je akumuli­rana u zemljištu.

Prolećna duboka obrada zemljišta sa gustom sadnjom obavlja se motikom ručno ili sa motokultivatorima. U većim zasadima (plantažnim vinogradima) sa većim međurednim rastojanjima obavlja se plugovima sa traktorskom vučom.

Duboko kopanje kao i duboko prolećno oranje ne smiju se vršiti dok je zemljište vlažno. Zemljište mora biti umjereno vlažno. Poslije završene duboke prolećne obrade zemljišta, ne­ophodno je izvršiti drljanje zemljišta radi razbijanja busena, kao i ravnanje zemljišta.

Podrivanje zemljišta - Podrivanje predstavlja duboko rastresanje zernljišta. Primenjuje se samo u vinogradima u kojima je međuredno rastojanje veće od 2 m. Primjena ove mjere nameće se zbog toga što u toku redovne obrade i održavanja zemljišta nastaje slijeganje, nabijanje i gubljenje povoljne strukture i povoljnih bioloških osobina zemljišta. U ovako nepovoljnim uslovima korijen počinje da smanjuje svoju ak­tivnost, slabi ishrana čokota, opada prinos grozda, pogoršava se kvalitet grožđa i vina.   Vinova loza postaje osjetljivija prema bole­stima i niskoj temperaturi u toku zime, lakše dolazi do degenerativnih pojava kod čokota, više se ispoljava apopleksija kod slabijih čokota, u većoj mjeri se suše čokoti i dr. Da bi se spriječile ove negativne posledice, neophodno je rastresanje dubljeg, tj. središnjeg sloja zemljišta u kome se inače razvija glavna masa korijenova. Ovo rastresanje se može najlakše postići podrivanjem. Zahvat se izvodi pomoću specijalno konstruisanog pluga, koji na sebi može imati postavljen depozitor za dubinsko unošenje mine­ralnih đubriva. Podrivanje se izvodi na dubini od 40 do 70 cm, što zavisi od tipa zemljišta, vlažnosti zem­ljišta, jačine vučne snage, rastojanja među redovima čokota, staro­snom stanju zasada i dr.

Podrivanjem se zemljište razrahli u vidu obrnutog trougla u zoni korijenovog sistema, te na taj način poprima one pozitivne osobine koje je dobilo prilikom rigolovanja. Osim toga, prilikom podrivanja dolazi i do presijecanja žila. Time se regeneriše korijenov sistem i stvara se još jači žilični kompleks. Po svom efektu, podrivanje je jednako jednokratnom ili višekratnom zalivanju. Efikasnost podrivanja se naročito povećava ako se istovremeno vrši i dubinsko đubrenje sa mineralnim đubrivima. Podrivanjem se može povećati prinos za 20 do 60 %. Efekat je utoliko veći ukoliko je zemljište u vinogradu bilo ranije slabije obrađivano.

Podrivanje treba obavljati dok je zemljište suvlje. Podrivanje vlažnog i jako nakvašenog zemljišta je bez pozitivnog uticaja na zemljište i vinovu lozu.

2. Sistem zatravljivanja zemljišta - Ovaj sistem održavanja zemljišta primenjuje se u humidnijim (vlažnim) vinogradarskim područjima, kao i u suvljim područjima gdje ima dovoljno vode za zalivanje vinograda i trava koje se gaje kao međukulture. Posebnu primjenu je ovaj sistem našao u Njemačkoj, nekim djelovima Francuske, Austrije, Sjeverne Italije, Australije, Novog Zelanda i Kalifornije. Primjenjuje se na ravnim te­renima, na nagnutim terenima, na terasama, itd.

Na nagnutim zemljištima zatravljivanje se koristi i kao antierozioni činilac. Zatravljuju se pojasevi između redova špalira, dok se u redu špalira ispod čokota uži pojas po pravilu ne zalravljuje, već se na tom delu pimenjuje sistem stalne obrade zemljišta.

Pokošena trava ostaje na mjestu, tako da se njenim raspadanjem povećava humus u zemljištu. Pokošena trava može se koristiti i za zastiranje ispod čokota u redu špalira, kako bi se time izbjegla mehanička obrada zemljišta u pojasu zemljišta u redu špalira.

 Korovske biljke u vinogradu su veoma štetne. One troše hranljive materije iz zemljišta i crpe veliku količinu vlage i na taj način smanjuju zalihe vode i isušuju zemljište. Zbog toga se korovske biljke moraju u vinogradu u potpunosti uništavati .

Najvažnije mjere borbe protiv jednogodišnjih korova su: redovna  jesenja, proljećna i ljetnja obrada zemljišta, uništavanje korovskih biljaka u okolini, sprečavanje cvjetanja korovskih biljaka, kao i primjena herbicida. Najvažnije mjere borbe protiv višegodišnjih korova su: sistematsko iscrpljivanje korova redovnim podsjecanjem organa koji   služe   za   regeneraciju,   sprečavanje   obrazovanja  sjemena, uništavanje korova u susjednim vinogradima, malčiranje, primena herbicida i dr. Višegodišnji korovi se najčešće nalaze u zapuštenim vinogradima. Njihovo preimućstvo nad jednogodišnjim korovima leži u tome što se oni razmnožavaju i vegetativnim putem i što imaja, veliku moć regeneracije. Stoga je borba protiv njih složenija i zahtijeva više znanja, više truda i više izdataka.

Herbicidi - Zbog nedostatka ljudske radne snage, kao i zbog povećanja troškova nabavke i korišćenja mehanizacije u obradi i održavanju zemljišta, herbicidi su našli primjnu i u vinogradarstvu. Međutim, ukoliko se herbicidi nestručno primenjuju oni ne samo da će imati toksično dejstvo na vinovu lozu, već mogu zagaditi kako zemlju u vinogradu tako zemlju i u okruženju i ugroziti korisnu floru  faunu.

Nestručna prtmjena nekih herbicida može nanijeti velika oštećenja zelenim djelovima vinove loze, pri čemu rezidualno djelovanje može trajati i više godina. Oštećenje zelenih djelova vinove loze, veoma depresivno djeluje na vinovu lozu, pri četnu se posebno odražava na visinu prinosa grožđa, na kvalitet grožđa i vina, na smanjenje otpornosti prema niskim temperaturama u toku zime, na smanjenje otpornosti prema najopasnijim bolestima vinove loze i td.

 U savremenoj proizvodnji grožđa, kada je primena herbicida u pitanju, postoje dvije proizvodne orijentacije i to: Klasična proizvodnja (konvencionalno vinogradarstvo) u ko­joj se dozvoljava primjena herbicida u borbi protiv korova i ekološka proizvodnja (biološko vinogradarstvo), u kome se ne dozvoljava primjena herbicida u borbi protiv korova. Pri ovoj orijen­taciji dozvoljena je samo mehanička borba protiv korova, zatim zastiranje zemljišta i dr. Hemijska mjera borbe je u potpunosti je isključena. Međutim, hemijska industrija veoma intenzivno radi na pronalaženju selektivnih herbicida, koji neće biti fitotoksični ne samo za gajene biljke već i za okolnu sredinu.

3. Sistem malčiranja zemljišta – Malčiranje zemljišta predstavlja zastiranje zemljišta raznim kabastim materijalom ili folijama od PVC materijala. Pozitivno delovanje malčiranja ogleda se u sledećem: djeluje zaštitno time što absorbuje vodu i tako zemljištu čuva vlagu od isparavanja; pretvaranjem kabastog materijala u humus, povećava se sadržaj organskih materija u zemljištu; povećanjem organskih materija u zemljištu povećava se i produ­ktivnost zemljišta, a pri tome se popravljaju i fizička, hemijska i biološka svojstva zemljišta; sprječava se porast opasnih jednogodišnjih i višegodišnjih korova: sprečavaju se zamaranje, osiromašavanje i erozija zemljišta; povećava se otpornost prema niskim temperaturama u toku zime, kao i otpornost prema suši u toku letnjih meseci: povećavaju se prinos i kvalitet grožđa i vina.

Od kabastog materijala koristi se: slama, pljeva, treset, dobro zgoreli kompost, razni biljni otpatci, sitno samljevena loza rezidborn odbačena, ugljena prašina, kao i raznobojne folije od plastike.

Malčiranje se mora završiti prije početka vegetacije. Malč se postavlja tek kada se zemljište ocijedi od zimske vlage i pošto su završeni, svi radovi oko reziabe i remonta i učvršćivanja naslona. Slamasti materijal kao malč treba izbjegavati u uslovima gdje su mogući požari, kao što je to slučaj na živom pijesku i dr. Malčiranje se može obaviti po cijeloj površini zemljišta u vi­nogradu, zatim samo između redova špalira, ili samo u trakama ispod čokota u spaliru.

Malčiranje se može obaviti u mladom vinogradu, u vinogradu koji se nalazi u fazi rastuće rodnosti, kao i u vinogradu koji se nalazi u fazi redovne rodnosti.

Đubrenje vinograda

Đubrenje vinograda predstavlja jednu od osnovnih mjera koja ima za cilj popravku fizičkih, hemijskih i bioloških svojstava zem­ljišta, povećanje prinosa i popravku kvaliteta grožđa i vina. Đubrenje je veoma važna mjera i zbog toga što je vinova loza dugogodišnja biljka pa je zemljište podvrgnuto jačem uticaju iscrpljivanja nego kod jednogodišnjih kulturnih biljaka. Zbog toga dolazi i do zamorenosti zemljišta.

Potreba đubrenja vinograda (potrebe za hranjlivim elementima)- Vinova loza kao i sve ostale biljke, crpi iz zemljišta razne miner­alne materije za stvaranje svojih podzemnih i nadzemnih organa. Od mineralnih materija vinova loza najviše koristi za svoju ishranu N, P, K, Ca, Mg, Fe, S i u malim količinama ostale elemente. Inače, u zemljištu se najčešće javlja nedostatak tri elemenata i to azota, fosfora i kalijuma, a u nekim slučajevima i kalcijuma.

Uticaj đubrenja na razvoj i plodonošenje vinove loze - Đubrenje ima veliki uticaj na porast, razvoj i plodonošenje vi­nove loze.

Uticaj đubrenja na prinos grožđa vinove loze. Đubrenjem se može veoma efikasno uticati na povećanje prinosa grožđa. Povećanje prinosa grožđa se tumači time što se đubrenjem utiče na bolji razvoj i jači porast vinove loze, tako da se ovom mjerom omogućava potpunije korišćenje kako vegetativnog potencijala vi­nove loze tako i rodnog potencijala okaca vinove loze. U prosjeku se povećanje prinosa kreće od 20 do 60 %, što zavisi od niza činilaca. Međutim, da bi poslije đubrenja uslijedilo povećenje prinosa grožđa, mora se poštovati i činjenica da je za vinovu lozu najvažniji onaj hranljivi elemenat koji se u zemljištu nalazi u najmanjoj količini. Zbog toga nije isključeno da se u slučaju da se đubrenje izvrši nepravilno, umjesto povećanja prinosa mogu uslijediti ne samo opadanje prinosa, već i druge negativne posledice.

Uticaj dubrenja na kvalitet grožđa i vina. Uticaj se ispoljava na taj način što je grožđe proizvedeno u vinogradu u kome se đubrenje pravilno pnmenjuje, bolje, ravnomernije i ranije sazrijeva, ima povoljniji odnos šećera i ukupnih kisjelina u širi, ima više aromatičnih materija u grožđu i vinu, grozdovi su razvijeniji, uniformniji, bobice su krupnije, imaju llepšu boju, transportabilnost je bolja, trajašnost stonog grožđa u uslovima hladnjača je veća i dr. Vino je harmoničnije, osvežavajuće, pitkije, stabilnije, sortno spe­cifičnije i dr.

Uticaj đubrenja na vegetativni potencijal čokota. Hranljivi elementi primijenjeni u odgovarajućim dozama pozitivno utiču i na vegetativni potencijal čokota, što se ispoljava na sledeći način: u prirastu vegetativne mase uopšte, odnosno u broju, veličini i masi listova, broju, dužini i masi lastara, broju, veličini i masi grozdova i bobica i.t.d. Po izraženosti vegetativnog potencijala, sorte vinove loze se svrstavaju i u određene grupe i to u slabo bujne, srednje bujne, bujne i veoma bujne.

Uticaj đnbrenja na rodnost okaca vinove loze. Formiranje elemenata rodnosti je u direktnoj zavisnosti od količine i forme hranljivih elemenata. Kada su ovi elementi u optimumu, tada su i okca najrodnija. Na rodnost okaca najviše utiču makroelementi azot, fosfor i kalijum, kao i neki mikroelementi.

Uticaj đubrenja na sazrijevanje lastara i pripremu čokota za mirovanje. Đubriva pozitivno utiču na sazrevanje lastara vinove loze. Pri tome najveći uticaj ispoljavaju makroelementi kao što su fosfor, kalijum i kalcijum, kao i mikroelementi kao što su cink, bor i dr. Zbog toga je veoma važno putem đubrenja da se obezbijedi i pravovremeno sazrevanje lastara, jer je to uslov da se vinova loza blagovremeno pripremi za ulazak u fazu zimskog mirovanja.

Đubriva koja se koriste u vinogradarstvu svrstavaju se u sledeće dvije grupe:

Organska, ili potpuna đubriva i mineralna, ili dopunska đubriva.

Izbor organskih đubriva - Od   organskih  đubriva  najčešće   se  upotrebljavaju  sledeća: stajnjak, kompost, treset, organski supstrati i zeleniš.

Stajnjak. Sadrži sve elemente ishrane potrebne vinovoj lozi. Kvalitet stajnjaka zavisi od vrste domaćih životinja od kojih potiče. Najviše je u upotrebi goveđi i konjski. Visoku vrednost imaju još i ovčiji, kozji i živinski stajnjak. Najčešće je upotrebiti dobro zgoreli stajnjak. Svježi stajnjak se ne smije upotrebljavati.

Dejstvo stajskog đubriva, a posebno goveđeg, konjskog i ovčijeg traje više godina, i to: dejstvo u prvoj godini do 31% dejstvo u drugoj godini do 32 %, i dejstvo u 4, 5 i šestoj godini do 37 %. Na produžno djelovanje stajnjaka bitan uticaj ima upotrijebljena količina prilikom đubrenja.

Kompost. U nedostatku stajnjaka za đubrenie se može koristiti i kompost. Kompost se priprema od raznih biljnih otpadaka, od lastara vinove loze odbačenih pri rezidbi, od komine koja ostaje posle destilacije rakije, i dr.

Treset. Pretstavlja veoma dobro organsko đubrivo, koje se poslije oplemenjivanja može veoma korisno upotrijebiti u vinogradarstvu. Postoje razne vrste treseta kao što su šumski treset, barski treset i dr.

Humusni supstrati. Predstavljaju kompleksna organska đubriva koja se dobijaju radom kalifornijskih glista (glistenjak, glisnjak i dr.), ili fermentativnim putem koristeći rad bakterija i dr. Mnogi od ovih humusnih supstrata (Lumbriko vita tera) su oplemije­njeni i raznim stimulansima koji potiču kao ekstrakt od raznih biljaka.

Zeleniš. Cilj ovog načina đubrenja je unošenje organskih ma­terija radi popravke bioloških, fizičkih i nemijskih osobina zemljišta u vinogradu. Zelenišem se đubri kada nema stajnjaka ili drugih organskih dubriva. Prema navodima nekih autora, efekat dubrenja zelenišem je jednak efektu dubrenja sa stajnjakom. Biljke za zelenišno dubrenje u vinogradu treba zaoravati u fazi njihovog punog cvjetanja, jer tada imaju najveći sadržaj azota. Izbor biljaka za zelenišno dubrenje zavisi od niza činilaca među kojima su najvažniji klimatski uslovi, tip zemljišta, rastojanje između redova špalira i vrste biljaka koje se mogu koristiti za ove svrhe. Najčešće se korsite biljke kao što su; lupina, bob, grahorica, uljana repica, ječam, raž, slacica i dr.

Izbor mineralnih đubriva -  U vinogradarstvu se koriste stedeća makro mineralna dubriva : azotna, fosforna, kalijumova, krečna, miješana ili  kompleksna i folijarna đubriva.

Vreme đubrenja vinograda - Đubriva se u zemljište unose: prije zasnivanja vinograda (meliorativno đubrenje), pri sađenju kalemova i drugog sadnog materijala, u fazi razvoja mladog vinograda do stupanja u period plodonošenja, u fazi rastuće rodnosti vinograda, u fazi redovnog plodonošenja vinograda, u fazi opadajuće rodnosti vinograda, i u slučajevima oštećenja vinograda od zimskih mrazeva, poznih prolećnih i ranih jesenjih mrazeva, oštećenja od grada i oštećenja od bolesti i štetočina.

Način i vrijeme  primjene organskih  đubriva: Đubrenje oko svakog  čokota - Vrši se u proleće prije odgrtanja čokota. Oko svakog čokota, na odstojanju od 20-25 cm u krugu, načini se prvo motikom kružni rov dubine do 20 cm, u koji se ubacuje organsko dubrivo. Đubrivo se zatim zatrpava zemljom izbačenom iz rova. Ovaj način đubrenja se primenjuje samo na malim parcelama i pri malim rastojanjima koja se kreću između čokota u prosjeku 1 x 1 m.

Đuhrenje u jarkove-rovove - Primjenjuje se u zasadima sa većin međurednim rastojanjima. Rovovi-jarkovi se pomoću pluga otvaraju, u njima se zatim ubacuju organska đubriva. Zatrpavanje rovova se takođe vrši plugom. Unošenje đubriva u rovove može se obaviti u jesen, ili u proleće prije kretanja loze.

Đubrenje cijele površine zemljišta u vinogradu - Primjenjuje se na većim vinogradarskim kompleksima gdje je zastupljeno i veće međuredno rastojanje. Rasturanje đubriva se vrši specijalnom mašinom rasturačem, da bi se đubrivo zatim zaoralo višebrazdnim plugovima koji se koriste za jesenje ili prolećno duboko oranje.

Načini i vrijeme primjene mineralnih đubriva - Mineralna đubriva se primenjuju na iste načine kao i organska đubriva. Prema tome, mogu se rasipati po cijeloj površini i to u jesen prije oranja ili dubokog kopanja, u proleće prije oranja ili dubokog kopanja, i u toku vegetacije prilikom kultivacije zemljišta ili prilikom neposrednog prihranjivanja vinove loze.

 Mineralna dubriva se proizvode u obliku praha, granula (zrnaca), ili u tečnom stanju. Sa praškastim ili granuliranim đubrivima postiže se veći efekat ako se ona unose na veću dubinu, što se obavlja pomoću specijalnih mašina sa depozitorima ili pomoću pluga podrivača s depozitorom. Vrlo efikasna je i primena tečnih đubnva. Ona se unose pomoću takozvanih injektora i ubacuju se direktno u zonu korijenovog sistema. Veoma su pogodna za prihranjivanje u toku vegetacije.

Folijarno prihranjivanje vinove loze - Poseban vid primjene tečnih đubriva je primjena đubrenja preko lista, tj. folijarnim putem. Za folijarmo đubrenje mogu se koristiti sva mineralna đubriva, uk­ljučujući i mikrođubriva. Za folijarnu ishranu vinove loze proizvodi se i niz patentiranih tečnih dubriva. Inače u praksi, primjena folijarnih đubriva kombinuje se sa zaštitom (prskanjem) vinove loze protiv bolesti i štetočina.

Bioregulatori nalaze sve veću primjenu u vinogradarskoj proiz­vodnji. Proizvode se prirodni i sintetički. Prednost imaju prirodni bioregulatpri. Među njima, veoma pozitivno deluje na vinovu lozu i prirodni bioregulator pod nazivom "Vitastemin".

Orijentacione  količine  organskih  i  mineralnih đubriva - Vinova loza iznese iz zemljištu u toku jedne godine, u prosjeku sa l ha vinograda 40-50 kg azota, 10-15 kg fosfora, 40-50 kg kalijuma i oko 100 kg kreča. Prema tome, za l ha zemljišta u vinogradu treba obezbijediti godišnje oko 10.000 kg dobro zgorelog stainjaka. Pošto se u vinogradarstvu đubrenje sa organskim đubnvima, a posebno sa stajnjakom ne vrši svake godine, već se to čini svake 4-6 godine, onda se u tom slučaju svake 4-6 godine treba na l ha vinograda uneti 40. do 60.000 kg zgorelog stajnjaka ili zgorelog komposta .

Kao orijentacione količine mineralnih đubriva koja se godišnje unose na l ha vinograda, najčešće se primenjuju sledeće norme:

Azotno đubrivo KAN.............................................150 - 300 kg/ha

Super fosfat .......................................................... 300 - 800 kg/ha

Kalijum sulfat ................................................... 150 - 400 kg/ha

Kalcijum karbonat  za bezkrečna zemljišta  ........ 8.000 - 10.000 kg/ha

Mikro elementi..................................................... 3-5 kg/ha.

 Navodnjavanje vinograda

Cilj navodnjavanja vinograda je da se u područjima sa nedovoljnim i nepravilno raspoređenim padavinama riješi pitanje nedostatka vlage u zemljištu.

Uticaj navodnjavanja vinograda se odražava na rastanje i održavanje bujnosti čokota, na rodnost i redovno plodonošenje vinove loze, na pravilno proticanje feno faza u vegetaciji, na otpornost vinove loze prema bolestima i štetočinama, na otpornost prema niskoj tempera­turi u toku zime i u toku poznih prolećnih i ranih jesenjih mrazeva i dr. Da bi se iskoristio pozitivan uticaj navodnjavanja, moraju se dobro poznavati i proučiti činioci kao što su; klima, zemljište, sorta, lozna podloga, kao i drugi činioci koji mogu pozitivno ili negativno uticati na razvoj i plodonošenje vinove loze .

Vreme navodnjavanja (zalivanja vinograda) - Zalivanje treba obaviti samo kada zemljištu nedostaje vlaga. Suvišno zalivanje može pogoršati fizičke, hemijske i biološke oso­bine zemljišta. Nedovoijno, a naročito neblagovremeno zalivanje može imati i veoma negativne posledice.

U našim uslovima se obično ukazuje potreba da se u toku vege­tacije zaliva 3 - 4 puta i to:

- prvo zalivanje se vrši ako nastupi majska suša

- drugo i treće zalivanje se obavlja u fenofazi intenzivnog porasta bobica, i

-  treće zalivanje se obavlja prije početka šarka grožđa.

Pomoću tenziometara određuje se kretanje i količina vode u zoni korjenovog sistema, pa se na osnovu toga određuju vrijeme i norme zalivanja. Rad termometra može se kompjuterizovati, tako da kom­pjuter automatski određuje vreme i zalivnu normu vode.

 Zalivne norme - U našim klimatskim uslovima, da bi se obezbijedio normalan razvoj i redovno plodonošenje vinove loze, potrebno je prosečno 750-800 mm padavina godišnje. Raspored treba da bude takav da jedna trećina padavina bude u toku zime, a dvije trećine u toku vegetacije. Ukoliko ima manje padavina, utoliko će prinosi više varirati.

Zalivne norme se određuju u zavisnosti od visine i rasporeda padavina, tipa zemljišta, sorte, lozne podloge itd. Rezultati ispitivnja su pokazali da za jedno zalivanje kod nas treba upotrebiti 50-100 litara vode na l m² zemljišta.

Godišnji manjak padavina kod nas iznosi 200 - 300 mm. Po pravilu. norme zalivanja treba ustanovljavati u zavisnosti od vlažnosti zem­ljišta i poljskog vodnog kapaciteta zemljišta.

Važniji načini zalivanja - Postoje razni načini zalivanja. Izbor načina zavisi od raspoložive količine vode, fizičkih i hemijskih osobina zemljišta, reljefa i nagnutosti terena, raspoložive radne snage, ekonomičnosti zalivanja i dr. Najčešće se primenjuju sledeći načini:

Zalivanje u brazde - Brazde se prave pomoću pluga između redova sa čokotima. Poslije završenog zalivanja, pomoću pluga brazde se zatrpavaju. Pri ovom načinu zalivanja struktura zemljišta se ne pogoršava niti se ostvaruju povoljni uslovi za razvoj bolesti. Zalivanje se može kombinovati i sa unošenjem u brazdu mineralnih ili organskih đubriva. Primjenjuje se samo na ravnim terenima. Na nagnutim terenima mogu se izazvati erozioni procesi.

Zalivanje vještačkom kišom - Prednosti i nedostaci ovog zalivanja:

- Prednosti zalivanja veslačkom kišom su sledeće: može se primijeniti na ravnim i na umjereno nagnutim terenima; utrošak vode je veoma ekonomičan; zaliva se ravnomjerno cijela površina, tako da se korijenova sfera ravnomjerno snabdeva vo­dom; sa rastvorenim mineralnim i organskim đubrivima može se izvršiti i folijarno prihranjivanje; kod stacioniranih uređaja nije potrebno angažovati brojnu radnu snagu; zalivanje se može obavljati dano-noćno, i dr.

- Nedostaci zalivanja veštačkom kišom su sledeci: pošto voda dolazi u dodir sa lišćem i grožđem, pri povišenoj temperaturi mogu nastati ožegotine, što se negativno odražava na grožđe, naročito ako su u pitanju stone sorte; ako voda sadrži hlor, on vrlo nepo­voljno deluje na fiziološke procese u biljci; kišenjem se povećava osjetljivost prema bolestima; povećava se zakorovljenost zemljišta, povećavaju se troškovi održavanja in­stalacija za zalivanje, i dr.

Zalivanje kapanjem (zalivanje kap po kap, Drop irigation) - Zalivanje kapanjem (kap po kap) u poređenju sa dosadašnjim najvažnijim konvencionalnim načinima zalivanja pokazuje niz pred­nosti. Zalivanje se usmjerava ka samoj zoni korenovog sistema čokota vinove loze. Voda se dovodi putem plastičnih cevi (laterala) na kojima su montirane kapaljke.

Polazeći od profila zemljišta i kretanja vode u uslovima zalivanja kapanjem, stvara se u zemljištu zona vlage elipsoidnog oblika i to u blizini kapaljke. Potrebnu količinu vlage u zemljištu određuju sledeci činioci:

- količina raspoložive vode za zalivanje,

- propusnost tipa zemljišta u vinogradu,

- vremensko trajanje zalivanja.

Pri ovom načinu zalivanja površinski dio zemljišta se manje kvasi od dubinskog. Putem kapanja ono se dovodi do željenog režima vlažnosti.

Povećanje prinosa grožđa zalivanjem metodon kapanja kreće se i do 100 % (Čile, Italija, itd), što kod konvencionalnih načina zalivanja nije čest slučaj. Kod konvencionalnog načina zalivanja praktično je nemoguće imati intervale kvašenja koji su kraći od 10-15 dana. Pri tome kod ovih načina zalivanja u prvih nekoliko dana u blizini čokota vlažnost zemljišta je velika, da bi se zatim naglo smanjivala.

Kao posebna prednost sistema kapanjem (kap po kap) u od­nosu na sistem veštačke kiše je i u tome što grožđe ranije sazreva što je od posebne važnosti kako za stone tako i za vinske sorte vinove loze.

Pošto se snabdevanje čokota vinove loze hranliivim matrijama može vršiti i u samu zonu korjenovog sistema, onda je ostvarena i mogućnost da se u vodu kojom se nakapa dodaju i neophodna mineralna i ekstraktna organska đubnva. Oblik rastvora sa đubrivima je takav da ih korijenov sistem može neposredno apsorbovati odnosno usvajati.

Kapaljke se mogu postaviti u vinogradu na tri načina i to:

Na površini zemljišta - Samo na malim parcelama.

Na visini od 50-60 cm iznad zemljišta - Postavlja se u redu špalira vinove loze sa širokorednom sadnjom, pri čemu su plastične lateralne cijevi za dovođenje vode fiksirane uz posebno postavljenu žicu. Kod niskog ili srednje visokog stabla, visina lateralnih cijevi se podešava u zavisnosti od visine stabla čokota.

U zoni korijenovog sistema - U takvom slučaju, kapaljke su ukopane u zemlju i moraju biti snabdjevene uređajem koji će u zemljištu štititi kapaljku od zagušivanja. Kapaljke moraju posjedovati najbolje hidrauličke karakteristike.

Na osnovu upoređivanja konvencionalnih sistema zalivanja sa sistemom kapanja, proističe da su glavne prednosti sistema za zalivanje kapanjem brojne i to: direktni gubici vode zbog ispi­ranja svedeni su na minimum; ne stvaraju se površinske bare niti se pojavljuje dubinsko ispiranje, povećava se prinos grožđa i poboljšava se kvalitet grožđa i vina; postiže se efikasno prihranji­vanje mineralnim i organskim đubrivima; smanjuje se opasnost od gljivičnih bolesti jer se lišće i ostali nadzemni djelovi čokota ne kvase; održava se povoljna i konstantna koncentracija soli u zem­ljištu; korovske biljke ne bujaju iako se suzbijaju; štedi se voda i energija; smanjuje se potreba u radnoj snazi; smanjuju se ukupni troškovi proizvodnje grožđa; povećava se rentabilitet proizvodnje grožđa i vina i dr.